PolUGdanska - Proverbs

Chapter 1

1:1  Przysłowia Salomona, syna Dawida, króla Izraela;

1:2  Do poznania mądrości i karności, do zrozumienia słów roztropnych;

1:3  Do zdobycia pouczenia w mądrości, w sprawiedliwości, w sądzie i w prawości;

1:4  Do udzielenia prostym rozwagi, a młodemu – wiedzy i roztropności.

1:5  Mądry posłucha i przybędzie mu wiedzy, a rozumny nabędzie rad;

1:6  Aby rozumieć przysłowia i ich wykładnię, słowa mądrych i ich zagadki.

1:7  Bojaźń Pana jest początkiem wiedzy, ale głupcy gardzą mądrością i karnością.

1:8  Synu mój, słuchaj pouczenia swego ojca i nie odrzucaj nauki swojej matki;

1:9  Bo one będą wdzięczną ozdobą na twojej głowie i kosztownym łańcuchem na szyi.

1:10  Synu mój, jeśli grzesznicy cię namawiają, nie pozwalaj.

1:11  Jeśli mówią: Chodź z nami, czyhajmy na krew, zaczajmy się na niewinnego bez powodu;

1:12  Pożremy ich żywcem jak grób, całych, jak zstępujących do dołu;

1:13  Znajdziemy wszelkie kosztowności, napełnimy swoje domy łupem;

1:14  Dziel z nami swój los; miejmy wszyscy jedną sakiewkę.

1:15  Synu mój, nie wyruszaj z nimi w drogę; powstrzymaj swoją nogę od ich ścieżki.

1:16  Ich nogi bowiem biegną do zła i spieszą się do przelania krwi.

1:17  Na próżno zastawia się sieci na oczach wszelkiego ptactwa.

1:18  Oni też czyhają na własną krew, czają się na własne życie.

1:19  Takie są ścieżki każdego, który jest chciwy zysku; swojemu właścicielowi taki zysk odbiera życie.

1:20  Mądrość woła na dworze, podnosi swój głos na ulicach.

1:21  Woła w największym zgiełku, u wrót bram, w mieście wygłasza swoje słowa:

1:22  Jak długo, prości, będziecie kochać głupotę, szydercy – lubować się w swoim szyderstwie, a głupi – nienawidzić wiedzy?

1:23  Nawróćcie się na moje upomnienie; oto wyleję na was mojego ducha, oznajmię wam moje słowa.

1:24  Ponieważ wołałam, a odmawialiście; wyciągałam rękę, a nikt nie zważał;

1:25  Owszem, odrzuciliście całą moją radę i nie chcieliście przyjąć mojego upomnienia;

1:26  Dlatego będę się śmiać z waszego nieszczęścia, będę szydzić z was, gdy przyjdzie to, czego się boicie.

1:27  Gdy nadejdzie jak spustoszenie to, czego się boicie, i gdy wasze nieszczęście nadciągnie jak wicher, gdy nadejdzie na was ucisk i cierpienie;

1:28  Wtedy będą mnie wzywać, a nie wysłucham; będą mnie szukać pilnie, lecz mnie nie znajdą.

1:29  Bo znienawidzili wiedzę i nie wybrali bojaźni Pana;

1:30  Ani nie chcieli mojej rady, ale gardzili każdym moim upomnieniem.

1:31  Dlatego spożyją owoc swoich dróg i będą nasyceni swymi radami.

1:32  Bo odstępstwo prostych zabije ich i szczęście głupich zgubi ich.

1:33  Ale kto mnie słucha, będzie mieszkać bezpiecznie i będzie wolny od strachu przed złem.

Chapter 2

2:1  Synu mój, jeśli przyjmiesz moje słowa i zachowasz u siebie moje przykazania;

2:2  Nadstawiając swego ucha na mądrość i nakłaniając swe serce ku rozumowi;

2:3  Tak, jeśli przywołasz roztropność i swoim głosem wezwiesz rozum;

2:4  Jeśli będziesz jej szukać jak srebra i poszukiwać jej jak ukrytych skarbów;

2:5  Wtedy zrozumiesz bojaźń Pana i dojdziesz do poznania Boga.

2:6  Pan bowiem daje mądrość, z jego ust pochodzi wiedza i rozum.

2:7  On zachowuje prawdziwą mądrość dla prawych; on jest tarczą dla tych, którzy postępują uczciwie;

2:8  Strzeże ścieżek sądu i chroni drogę swoich świętych.

2:9  Wtedy zrozumiesz sprawiedliwość, sąd, prawość i wszelką dobrą ścieżkę.

2:10  Gdy mądrość wejdzie do twojego serca i wiedza będzie miła twojej duszy;

2:11  Wtedy rozwaga będzie cię strzegła i rozum cię zachowa.

2:12  By uwolnić cię od złej drogi i od człowieka, który mówi przewrotnie;

2:13  Od tych, którzy opuszczają ścieżki prawości, żeby chodzić drogami ciemności;

2:14  Którzy się radują, gdy czynią zło, a cieszą się w złośliwej przewrotności;

2:15  Których ścieżki są kręte i sami są przewrotni na swoich drogach;

2:16  Aby cię uwolnić od cudzej kobiety, od obcej, która pochlebia łagodnymi słowami;

2:17  Która opuszcza przewodnika swojej młodości i zapomina o przymierzu swojego Boga;

2:18  Bo jej dom chyli się ku śmierci, a jej ścieżki ku umarłym;

2:19  Nikt z tych, którzy do niej wchodzą, nie wraca ani nie trafia na ścieżkę życia;

2:20  Abyś chodził drogą dobrych i przestrzegał ścieżek sprawiedliwych.

2:21  Prawi bowiem będą mieszkali na ziemi i nienaganni na niej pozostaną;

2:22  Ale niegodziwi będą wykorzenieni z ziemi i przewrotni będą z niej wyrwani.

Chapter 3

3:1  Synu mój, nie zapominaj mego prawa, a niech twoje serce strzeże moich przykazań;

3:2  Bo przyniosą ci długie dni i lata życia oraz pokoju.

3:3  Niech cię nie opuszczają miłosierdzie i prawda, przywiąż je do swojej szyi, wypisz je na tablicy swojego serca.

3:4  Wtedy znajdziesz łaskę i uznanie w oczach Boga i ludzi.

3:5  Ufaj Panu z całego swego serca i nie polegaj na swoim rozumie.

3:6  Zważaj na niego we wszystkich swoich drogach, a on będzie prostować twoje ścieżki.

3:7  Nie bądź mądrym we własnych oczach, ale bój się Pana i odstąp od zła.

3:8  To da twemu ciału zdrowie i pokrzepienie twoim kościom.

3:9  Czcij Pana swoim majątkiem i pierwocinami wszystkich twoich dochodów.

3:10  A twoje spichrze będą napełnione dostatkiem i twoje prasy będą przelewać się od nowego wina.

3:11  Synu mój, nie gardź karceniem Pana i nie zniechęcaj się jego upomnieniem.

3:12  Bo kogo Pan miłuje, tego karze, jak ojciec syna, którego kocha.

3:13  Błogosławiony człowiek, który znajduje mądrość, i człowiek, który nabiera rozumu;

3:14  Gdyż jego nabycie jest lepsze niż nabycie srebra, jego zdobycie bardziej pożyteczne niż złoto.

3:15  Jest droższa nad perły i żadna rzecz, której pragniesz, nie dorówna jej.

3:16  Długie dni są w jej prawej ręce, a w lewej bogactwa i chwała.

3:17  Jej drogi są drogami rozkoszy i wszystkie jej ścieżki spokojne.

3:18  Jest drzewem życia dla tych, którzy się jej chwycą; a ci, którzy się jej trzymają, są błogosławieni.

3:19  Pan ugruntował ziemię mądrością, a niebiosa umocnił rozumem.

3:20  Dzięki jego wiedzy rozstąpiły się głębiny, a obłoki spuszczają rosę.

3:21  Synu mój, niech one ci z oczu nie schodzą; strzeż prawdziwej mądrości i roztropności;

3:22  A będą życiem twojej duszy i ozdobą twojej szyi.

3:23  Wtedy będziesz bezpiecznie chodził swoją drogą, a noga twoja się nie potknie.

3:24  Gdy się położysz, nie będziesz się lękał; a gdy zaśniesz, twój sen będzie przyjemny.

3:25  Nie lękaj się nagłego strachu ani spustoszenia niegodziwych, gdy przyjdzie.

3:26  Pan bowiem będzie twoją ufnością i twojej nogi będzie strzegł od sideł.

3:27  Nie wzbraniaj się dobrze czynić potrzebującemu, gdy stać cię na to, aby dobrze czynić.

3:28  Nie mów bliźniemu: Idź i przyjdź znowu, dam ci jutro, gdy masz to u siebie.

3:29  Nie knuj zła przeciwko swemu bliźniemu, gdy spokojnie mieszka obok ciebie.

3:30  Nie spieraj się z człowiekiem bez przyczyny, jeśli ci nic złego nie wyrządził.

3:31  Nie zazdrość ciemięzcy i nie wybieraj żadnej z jego dróg.

3:32  Przewrotny bowiem budzi w Panu odrazę, ale jego tajemnica jest z prawymi.

3:33  Przekleństwo Pana jest w domu niegodziwego, lecz Pan błogosławi mieszkanie sprawiedliwych.

3:34  On szydzi z szyderców, ale daje łaskę pokornym.

3:35  Mądrzy odziedziczą chwałę, a głupi poniosą hańbę.

Chapter 4

4:1  Słuchajcie, synowie, pouczenia ojca i zważajcie na to, abyście poznali roztropność;

4:2  Bo daję wam dobrą naukę, nie porzucajcie mego prawa.

4:3  Byłem bowiem synem mego ojca i miłym jedynakiem w oczach mojej matki.

4:4  On mnie uczył, mówiąc mi: Niech twoje serce zachowa moje słowa; strzeż moich przykazań, a będziesz żył.

4:5  Zdobywaj mądrość, zdobywaj roztropność; nie zapominaj i nie odstępuj od słów moich ust.

4:6  Nie opuszczaj jej, a będzie cię strzegła; ukochaj ją, a zachowa cię.

4:7  Podstawą wszystkiego jest mądrość; zdobywaj mądrość i za cały swój majątek zdobywaj roztropność.

4:8  Wywyższaj ją, a ona wywyższy ciebie, rozsławi cię, gdy ją przyjmiesz.

4:9  Wdzięczną ozdobę włoży ci na głowę, obdarzy cię koroną chwały.

4:10  Słuchaj, synu mój, i przyjmij moje słowa, a pomnożą się lata twojego życia.

4:11  Nauczyłem cię drogi mądrości, po ścieżkach prawości cię wiodłem;

4:12  Gdy nimi pójdziesz, twoje kroki nie będą skrępowane; a jeśli pobiegniesz, nie potkniesz się.

4:13  Trzymaj się karności, nie opuszczaj jej, strzeż jej, bo ona jest twoim życiem.

4:14  Nie chodź ścieżką niegodziwych i nie wchodź na drogę złych ludzi.

4:15  Unikaj jej, nie chodź po niej; odwróć się od niej i omiń ją;

4:16  Bo oni nie zasną, dopóki nie zrobią czegoś złego; sen ich odleci, aż przywiodą kogoś do upadku;

4:17  Jedzą bowiem chleb nieprawości i piją wino przemocy.

4:18  Ale ścieżka sprawiedliwych jest jak jasne światło, które świeci coraz jaśniej aż do dnia doskonałego.

4:19  Droga niegodziwych jest jak ciemność; nie wiedzą, o co mogą się potknąć.

4:20  Synu mój, zważaj na moje słowa; ku moim naukom nakłoń swe ucho.

4:21  Niech nie schodzą ci z oczu, zachowaj je w głębi twego serca.

4:22  Są bowiem życiem dla tych, którzy je znajdują, i lekarstwem dla całego ich ciała.

4:23  Strzeż twego serca z całą pilnością, bo z niego tryska życie.

4:24  Odsuń od siebie przewrotność ust, oddal od siebie złośliwe wargi.

4:25  Niech twoje oczy patrzą na wprost, a twoje powieki niech będą zwrócone przed siebie.

4:26  Uważaj na ścieżkę twoich nóg, aby wszystkie twoje drogi były pewne.

4:27  Nie zbaczaj ani na prawo, ani na lewo; odwróć twoją nogę od zła.

Chapter 5

5:1  Synu mój, zważaj na moją mądrość i nakłoń twego ucha ku mojemu rozumowi;

5:2  Abyś zachował rozwagę i aby twoje wargi strzegły wiedzy.

5:3  Bo wargi obcej kobiety ociekają miodem, a jej usta gładsze są niż oliwa;

5:4  Lecz jej koniec jest gorzki jak piołun, ostry jak miecz obosieczny.

5:5  Jej nogi zstępują do śmierci, jej kroki prowadzą do piekła.

5:6  Abyś nie rozważał ścieżki życia, jej drogi są tak niestałe, że nie poznasz ich.

5:7  Teraz więc, synowie, słuchajcie mnie i nie odstępujcie od słów moich ust.

5:8  Oddal od niej swą drogę i nie zbliżaj się do drzwi jej domu;

5:9  Abyś nie oddał obcym twojej sławy, a twoich lat okrutnikowi;

5:10  Aby obcy nie nasycili się twoim dobytkiem, a twój dorobek nie został w cudzym domu;

5:11  I abyś nie jęczał u kresu swych dni, gdy twoja skóra i ciało będą zniszczone;

5:12  I nie musiał powiedzieć: O, jakże nienawidziłem karności i moje serce gardziło upomnieniem!

5:13  Nie słuchałem głosu moich wychowawców i nie nakłaniałem ucha ku tym, którzy mnie nauczali!

5:14  O mało co nie wpadłem we wszelkie nieszczęście wśród zebrania i zgromadzenia.

5:15  Pij wodę z własnego zdroju i wody płynące z twojego źródła!

5:16  Niech rozproszą się twoje źródła, a po ulicach strumienie wód.

5:17  Niech należą tylko do ciebie, a nie do obcych wraz z tobą.

5:18  Niech twój zdrój będzie błogosławiony i ciesz się żoną twojej młodości.

5:19  Niech będzie jak wdzięczna łania i rozkoszna sarna; niech jej piersi zawsze cię nasycają, nieustannie zachwycaj się jej miłością.

5:20  Dlaczego, synu mój, masz zachwycać się obcą kobietą i obejmować piersi cudzej?

5:21  Gdyż drogi człowieka są przed oczami Pana i waży on wszystkie jego ścieżki.

5:22  Niegodziwego schwytają jego własne nieprawości i uwikła się w powrozy swego grzechu.

5:23  Umrze z braku karności i będzie błądził z powodu swojej wielkiej głupoty.

Chapter 6

6:1  Synu mój, jeśli poręczyłeś za swego bliźniego i dałeś porękę za obcego;

6:2  Związałeś się słowami ust twoich, schwytany jesteś mową twoich ust.

6:3  Uczyń więc tak, synu mój, uwolnij się, gdy wpadłeś w ręce swego bliźniego; idź, upokórz się i nalegaj na twego bliźniego.

6:4  Nie daj snu swoim oczom i nie pozwól powiekom drzemać.

6:5  Uwolnij się jak sarna z rąk myśliwego i jak ptak z ręki ptasznika.

6:6  Idź do mrówki, leniwcze, przypatrz się jej drogom i bądź mądry;

6:7  Chociaż nie ma ona wodza ani przełożonego, ani pana;

6:8  To w lecie przygotowuje swój pokarm i gromadzi w żniwa swą żywność.

6:9  Jak długo będziesz leżał, leniwcze? Kiedy wstaniesz ze swego snu?

6:10  Jeszcze trochę snu, trochę drzemania, trochę założenia rąk, aby zasnąć;

6:11  A twoje ubóstwo przyjdzie jak podróżny i twój niedostatek jak mąż uzbrojony.

6:12  Człowiek nikczemny i niegodziwy chodzi z przewrotnością na ustach;

6:13  Mruga swymi oczyma, mówi swymi nogami, wskazuje swymi palcami;

6:14  Przewrotność jest w jego sercu, stale knuje zło i sieje niezgodę.

6:15  Dlatego nagle spadnie na niego nieszczęście; nagle zostanie złamany i pozbawiony ratunku.

6:16  Jest sześć rzeczy, których nienawidzi Pan, siedem budzi w nim odrazę:

6:17  Wyniosłe oczy, kłamliwy język i ręce, które przelewają krew niewinną;

6:18  Serce, które knuje złe myśli; nogi, które spiesznie biegną do zła;

6:19  Fałszywy świadek, który mówi kłamstwa, i ten, który sieje niezgodę między braćmi.

6:20  Synu mój, strzeż przykazania twego ojca i nie odrzucaj prawa twojej matki.

6:21  Przywiąż je na zawsze do serca twego i zawieś je sobie na szyi.

6:22  Gdy będziesz chodził, poprowadzi cię; gdy zaśniesz, strzec cię będzie, a gdy się obudzisz, będzie mówić do ciebie;

6:23  Bo przykazanie jest pochodnią, prawo światłością, a upomnienia do karności są drogą życia;

6:24  Aby cię strzegły przed złą kobietą i przed gładkim językiem obcej kobiety.

6:25  Nie pożądaj w twoim sercu jej piękności i niech cię nie łowi swymi powiekami.

6:26  Bo dla kobiety nierządnej zubożeje człowiek o kawałek chleba, a żona cudzołożna czyha na cenne życie.

6:27  Czy może ktoś wziąć ogień w zanadrze, a jego szaty się nie spalą?

6:28  Czy może ktoś chodzić po rozżarzonych węglach, a jego nogi się nie poparzą?

6:29  Tak ten, kto wchodzi do żony swego bliźniego; ktokolwiek ją dotknie, nie będzie bez winy.

6:30  Nie pogardza się złodziejem, jeśli kradnie, by nasycić swoją duszę, będąc głodnym;

6:31  Ale jeśli go złapią, zwróci siedmiokrotnie albo odda cały dobytek swego domu.

6:32  Lecz kto cudzołoży z kobietą, jest pozbawiony rozsądku; kto tak robi, gubi swoją duszę.

6:33  Znajdzie chłostę i wstyd, a jego hańba nie będzie zmazana.

6:34  Bo zazdrość rozpala gniew mężczyzny i nie będzie pobłażał w dniu zemsty.

6:35  Nie będzie miał względu na żaden okup i nie przyjmie darów, choćbyś najwięcej mu dawał.

Chapter 7

7:1  Synu mój, strzeż moich słów i przechowuj u siebie moje przykazania.

7:2  Strzeż moich przykazań, a będziesz żył; strzeż mojego prawa jak źrenicy swych oczu.

7:3  Przywiąż je do swoich palców, wypisz je na tablicy twego serca.

7:4  Mów do mądrości: Jesteś moją siostrą, a roztropność nazywaj przyjaciółką;

7:5  Aby cię strzegły przed cudzą żoną i przed obcą, która mówi gładkie słowa.

7:6  Bo z okna swego domu wyglądałem przez kratę;

7:7  I zobaczyłem wśród prostych, zauważyłem wśród chłopców nierozumnego młodzieńca;

7:8  Który przechodził ulicą blisko jej narożnika, idąc drogą do jej domu.

7:9  O zmierzchu, pod wieczór, w ciemności nocnej i w mroku.

7:10  A oto spotkała go kobieta w stroju nierządnicy, chytrego serca;

7:11  Wrzaskliwa i nieopanowana, której nogi nie mogą pozostać w domu:

7:12  Raz na dworze, raz na ulicach i czyha na każdym rogu.

7:13  Chwyciła go i pocałowała, z bezczelną miną powiedziała do niego:

7:14  U mnie są ofiary pojednawcze; spełniłam dzisiaj swoje śluby.

7:15  Dlatego wyszłam ci naprzeciw, szukałam pilnie twojej twarzy i znalazłam cię.

7:16  Obiłam kobiercami swoje łoże, przystrojone rzeźbieniem i prześcieradłami z Egiptu.

7:17  Skropiłam swoje posłanie mirrą, aloesem i cynamonem.

7:18  Chodź, upójmy się miłością aż do rana, nacieszmy się miłością.

7:19  Bo mojego męża nie ma w domu; pojechał w daleką drogę.

7:20  Wziął ze sobą worek pieniędzy; umówionego dnia wróci do domu.

7:21  Nakłoniła go mnóstwem swoich słów i zniewoliła go pochlebstwem swoich warg.

7:22  Wnet poszedł za nią jak wół prowadzony na rzeź i jak głupi na karę pęt.

7:23  Aż strzała przebije mu wątrobę; spieszy jak ptak w sidła, nie wiedząc, że chodzi o jego życie.

7:24  Więc teraz słuchajcie mnie, synowie, i zważajcie na słowa moich ust.

7:25  Niech twoje serce nie zbacza na jej drogi i nie tułaj się po jej ścieżkach.

7:26  Bo wielu zranionych strąciła i wielu mocarzy pozabijała.

7:27  Jej dom jest drogą do piekła, która wiedzie do komnat śmierci.

Chapter 8

8:1  Czy mądrość nie woła i rozum nie wydaje swego głosu?

8:2  Stoi na szczycie wysokich miejsc, przy drodze, na rozstajach dróg.

8:3  Przy bramach, przy wjeździe do miasta, przy wejściu, u drzwi woła:

8:4  Do was wołam, o mężowie, mój głos kieruję do synów ludzkich.

8:5  Prości, uczcie się rozwagi, a wy, głupi, bądźcie rozumnego serca.

8:6  Słuchajcie, bo będę mówił o rzeczach wzniosłych, a wargi moje otworzą się, aby głosić prawość.

8:7  Moje usta bowiem mówią prawdę, a niegodziwością brzydzą się moje wargi.

8:8  Sprawiedliwe są wszystkie słowa moich ust; nie ma w nich nic fałszywego ani przewrotnego.

8:9  Wszystkie są jasne dla rozumnego i prawe dla tych, którzy znajdują wiedzę.

8:10  Przyjmijcie moje pouczenie zamiast srebra i wiedzę raczej niż wyborne złoto.

8:11  Lepsza bowiem jest mądrość niż perły i żadna rzecz, której pragniesz, nie dorówna jej.

8:12  Ja, mądrość, mieszkam z rozwagą i odkrywam wiedzę roztropności.

8:13  Bojaźń Pana to nienawidzić zła. Ja nienawidzę pychy, wyniosłości, złej drogi i ust przewrotnych.

8:14  Moja jest rada i prawdziwa mądrość, ja jestem roztropnością i moja jest moc.

8:15  Dzięki mnie królowie rządzą i władcy stanowią sprawiedliwość.

8:16  Dzięki mnie panują władcy i dostojnicy, wszyscy sędziowie ziemi.

8:17  Miłuję tych, którzy mnie miłują, a ci, którzy szukają mnie pilnie, znajdą mnie.

8:18  Przy mnie jest bogactwo i chwała, trwałe bogactwo i sprawiedliwość.

8:19  Mój owoc jest lepszy niż złoto, nawet najczystsze złoto, a moje plony lepsze niż wyborne srebro.

8:20  Prowadzę ścieżką sprawiedliwości, pośród ścieżek sądu;

8:21  Aby tym, którzy mnie miłują, dać w dziedzictwo majątek wieczny i napełnić ich skarbce.

8:22  Pan posiadł mnie na początku swej drogi, przed swymi dziełami, przed wszystkimi czasy.

8:23  Przed wiekami zostałam ustanowiona, od początku; zanim powstała ziemia;

8:24  Gdy jeszcze nie było głębin, zostałam zrodzona, kiedy jeszcze nie było źródeł obfitujących w wody.

8:25  Zanim góry zostały założone, nim były pagórki, zostałam zrodzona.

8:26  Gdy jeszcze nie stworzył ziemi ani pól, ani początku prochu okręgu ziemskiego;

8:27  Kiedy przygotowywał niebiosa, byłam tam; gdy odmierzał okrąg nad powierzchnią głębi;

8:28  Gdy w górze utwierdzał obłoki i umacniał źródła głębin;

8:29  Gdy wyznaczał morzu jego granice, by wody nie przekraczały jego rozkazu, kiedy ustalał fundamenty ziemi;

8:30  Byłam wtedy przy nim jak wychowanka i byłam jego radością każdego dnia, ciesząc się zawsze przed nim;

8:31  Radując się na okręgu jego ziemi, rozkoszując się synami ludzkimi.

8:32  Teraz więc, synowie, słuchajcie mnie, bo błogosławieni są ci, którzy strzegą moich dróg.

8:33  Słuchajcie pouczeń, nabądźcie mądrości i nie odrzucajcie jej.

8:34  Błogosławiony człowiek, który mnie słucha, czuwając u moich wrót każdego dnia i strzegąc odrzwi moich bram.

8:35  Bo kto mnie znajduje, znajduje życie i otrzyma łaskę od Pana.

8:36  Ale kto grzeszy przeciwko mnie, wyrządza krzywdę swojej duszy; wszyscy, którzy mnie nienawidzą, miłują śmierć.

Chapter 9

9:1  Mądrość zbudowała sobie dom i wyciosała siedem słupów;

9:2  Zabiła swoje bydło, zmieszała wino i zastawiła stół;

9:3  Rozesłała swoje służące, woła na szczytach najwyższych miejsc miasta:

9:4  Ktokolwiek jest prostym, niech wstąpi; a do nierozumnego mówi:

9:5  Chodźcie, jedzcie mój chleb i pijcie wino, które zmieszałam.

9:6  Porzućcie głupotę, a będziecie żyli, i chodźcie drogą roztropności.

9:7  Kto upomina szydercę, ściąga na siebie hańbę, a kto strofuje niegodziwego, ten się plami.

9:8  Nie strofuj szydercy, aby cię nie znienawidził; strofuj mądrego, a będzie cię miłował.

9:9  Upomnij mądrego, a będzie mądrzejszy; poucz sprawiedliwego, a pomnoży swą wiedzę.

9:10  Początkiem mądrości jest bojaźń Pana, a wiedza o tym, co święte, to rozum.

9:11  Bo dzięki mnie rozmnożą się twoje dni i przedłużą się lata twojego życia.

9:12  Jeśli będziesz mądry, tobie samemu będzie służyła twoja mądrość; a jeśli szydercą, sam poniesiesz szkodę.

9:13  Głupia kobieta jest wrzaskliwa, prosta i nic nie rozumie;

9:14  Siedzi u drzwi swego domu, na krześle, na wysokich miejscach w mieście;

9:15  Aby wołać na przechodzących, którzy idą prosto swoimi ścieżkami:

9:16  Ktokolwiek jest prosty, niech wstąpi; a do nierozumnego mówi:

9:17  Kradzione wody są słodkie, a chleb jedzony pokątnie smaczny.

9:18  Ale on nie wie, że tam są umarli, że jej zaproszeni są w głębinach piekła.

Chapter 10

10:1  Przysłowia Salomona. Mądry syn sprawia ojcu radość, a głupi syn jest zgryzotą swojej matki.

10:2  Skarby niegodziwości nie przynoszą pożytku, lecz sprawiedliwość uwalnia od śmierci.

10:3  Pan nie pozwoli, by dusza sprawiedliwego cierpiała głód, a rozproszy majątek niegodziwych.

10:4  Leniwa ręka prowadzi do nędzy, a ręka pracowita ubogaca.

10:5  Kto zbiera w lecie, jest synem roztropnym; syn, który śpi w czasie żniwa, przynosi hańbę.

10:6  Błogosławieństwa są na głowie sprawiedliwego, a usta niegodziwych kryją nieprawość.

10:7  Pamięć sprawiedliwego jest błogosławiona, a imię niegodziwych zgnije.

10:8  Człowiek mądrego serca przyjmuje przykazania, a gadatliwy głupiec upadnie.

10:9  Kto postępuje uczciwie, postępuje bezpiecznie, a kto jest przewrotny w swoich drogach, zostanie ujawniony.

10:10  Kto mruga okiem, przynosi cierpienie, a gadatliwy głupiec upadnie.

10:11  Usta sprawiedliwego są źródłem życia, a usta niegodziwych kryją nieprawość.

10:12  Nienawiść wznieca kłótnie, a miłość zakrywa wszystkie grzechy.

10:13  Na wargach rozumnego znajduje się mądrość, a kij na grzbiecie nierozumnego.

10:14  Mądrzy gromadzą wiedzę, a usta głupiego grożą zniszczeniem.

10:15  Majątek bogacza jest jego warownym miastem, a zniszczeniem ubogich jest ich nędza.

10:16  Praca sprawiedliwego prowadzi do życia, a dochód niegodziwych do grzechu.

10:17  Kto przestrzega karności, idzie ścieżką życia, a kto gardzi upomnieniem, błądzi.

10:18  Kto kryje nienawiść kłamliwymi wargami i kto rozgłasza oszczerstwo, jest głupcem.

10:19  Wielomówność nie bywa bez grzechu, a kto powściąga swoje wargi, jest roztropny.

10:20  Język sprawiedliwego jest wybornym srebrem, a serce niegodziwych jest mało warte.

10:21  Wargi sprawiedliwego żywią wielu, a głupi umierają przez brak rozumu.

10:22  Błogosławieństwo Pana wzbogaca i nie przynosi z sobą zmartwień.

10:23  Dla głupiego popełnić haniebny czyn to zabawa, a człowiek roztropny trzyma się mądrości.

10:24  Niegodziwego spotka to, czego się boi, a sprawiedliwym Bóg daje to, czego pragną.

10:25  Jak wicher przemija, tak niegodziwy nie przetrwa, a sprawiedliwy ma wieczny fundament.

10:26  Czym ocet dla zębów i dym dla oczu, tym jest leniwy dla tych, którzy go posyłają.

10:27  Bojaźń Pana przedłuża dni, a lata niegodziwego będą skrócone.

10:28  Oczekiwanie sprawiedliwych przynosi radość, a nadzieja niegodziwych zginie.

10:29  Droga Pana jest mocą dla prawego, a zgubą dla czyniących nieprawość.

10:30  Sprawiedliwy nigdy się nie zachwieje, a niegodziwi nie będą mieszkać na ziemi.

10:31  Usta sprawiedliwego wydają mądrość, a język przewrotny będzie wycięty.

10:32  Wargi sprawiedliwego wiedzą, co wypada, a usta niegodziwych są przewrotne.

Chapter 11

11:1  Fałszywa waga budzi odrazę w Panu, ale podobają mu się uczciwe odważniki.

11:2  Za pychą przychodzi hańba, a u pokornych jest mądrość.

11:3  Uczciwość prawych poprowadzi ich, lecz grzeszników zgubi ich przewrotność.

11:4  Bogactwa nie pomogą w dniu gniewu, ale sprawiedliwość ocala od śmierci.

11:5  Sprawiedliwość nienagannego toruje mu drogę, a niegodziwy upadnie przez swoją niegodziwość.

11:6  Sprawiedliwość prawych ocali ich, a przewrotni będą schwytani w swojej przewrotności.

11:7  Gdy umiera niegodziwy, ginie jego nadzieja, a oczekiwanie niesprawiedliwych znika.

11:8  Sprawiedliwy bywa wybawiony z ucisku, a na jego miejsce przychodzi niegodziwy.

11:9  Obłudnik ustami niszczy swego bliźniego, a sprawiedliwi bywają wybawieni dzięki wiedzy.

11:10  Gdy sprawiedliwym się powodzi, miasto się cieszy, a gdy giną niegodziwi, panuje radość.

11:11  Dzięki błogosławieństwu prawych wznosi się miasto, a usta niegodziwych je burzą.

11:12  Nierozumny gardzi swym bliźnim, a człowiek roztropny milczy.

11:13  Plotkarz wyjawia tajemnice, ale człowiek wiernego serca ukrywa powierzoną sprawę.

11:14  Gdzie nie ma dobrej rady, lud upada, a gdzie wielu radców, tam jest wybawienie.

11:15  Bardzo sobie szkodzi, kto ręczy za obcego, a kto nienawidzi poręki, jest bezpieczny.

11:16  Miła kobieta dostępuje chwały, a mocarze zdobywają bogactwa.

11:17  Człowiek miłosierny czyni dobrze swej duszy, a okrutnik dręczy własne ciało.

11:18  Niegodziwy czyni zwodnicze dzieło, a kto sieje sprawiedliwość, ma zapłatę pewną.

11:19  Jak sprawiedliwość prowadzi do życia, tak do śmierci zmierza ten, kto naśladuje zło.

11:20  Ludzie przewrotnego serca budzą odrazę w Panu, a podobają mu się ci, których droga jest prawa.

11:21  Zły nie uniknie kary, choćby innych wezwał na pomoc, a potomstwo sprawiedliwych będzie ocalone.

11:22  Czym złoty kolczyk w ryju świni, tym piękna kobieta pozbawiona roztropności.

11:23  Pragnieniem sprawiedliwych jest tylko dobro, oczekiwaniem zaś niegodziwych – gniew.

11:24  Jeden hojnie rozdaje, a jednak mu przybywa, drugi nad miarę skąpi, a ubożeje.

11:25  Człowiek szczodry będzie bogatszy, a kto innych syci, sam też będzie nasycony.

11:26  Kto zatrzymuje zboże, tego lud przeklnie, a błogosławieństwo będzie nad głową tego, który je sprzedaje.

11:27  Kto pilnie szuka dobrego, zdobędzie przychylność, lecz kto szuka zła, przyjdzie ono na niego.

11:28  Kto ufność pokłada w swych bogactwach, ten upadnie, a sprawiedliwi będą zielenić się jak latorośl.

11:29  Kto niepokoi swój dom, odziedziczy wiatr, a głupi będzie sługą mądrego.

11:30  Owoc sprawiedliwego jest drzewem życia; a kto zyskuje dusze, jest mądry.

11:31  Jeśli sprawiedliwy otrzyma zapłatę na ziemi, to tym bardziej niegodziwy i grzesznik.

Chapter 12

12:1  Kto kocha karność, kocha wiedzę, a kto nienawidzi upomnienia, jest głupi.

12:2  Dobry człowiek zdobędzie łaskę Pana, ale Pan potępi podstępnego.

12:3  Człowiek nie umocni się niegodziwością, lecz korzeń sprawiedliwych nie będzie poruszony.

12:4  Żona cnotliwa jest koroną swego męża, ale ta, która go hańbi, jest jak zgnilizna w jego kościach.

12:5  Myśli sprawiedliwych są prawe, a rady niegodziwych zdradliwe.

12:6  Słowa niegodziwych czyhają na krew, lecz usta prawych ocalą ich.

12:7  Niegodziwi zostają powaleni i już ich nie ma, a dom sprawiedliwych się ostoi.

12:8  Człowiek będzie chwalony za jego mądrość, a kto jest przewrotnego serca, zostanie wzgardzony.

12:9  Lepszy jest człowiek wzgardzony, który ma sługę, niż ten, kto się chwali, a któremu brak chleba.

12:10  Sprawiedliwy dba o życie swego bydła, a serce niegodziwych jest okrutne.

12:11  Kto uprawia swoją ziemię, nasyci się chlebem, a kto naśladuje próżnujących, jest nierozumny.

12:12  Niegodziwy pragnie sieci złych, a korzeń sprawiedliwych wydaje owoc.

12:13  Zły zostaje usidlony przez grzech swoich warg, a sprawiedliwy wyjdzie z ucisku.

12:14  Człowiek nasyci się dobrem z owocu swoich ust, a za dzieła swoich rąk otrzyma zapłatę.

12:15  Droga głupiego wydaje się słuszna w jego oczach, ale kto słucha rady, jest mądry.

12:16  Gniew głupiego objawia się od razu, a roztropny skrywa hańbę.

12:17  Kto mówi prawdę, wyraża sprawiedliwość, ale fałszywy świadek – oszustwo.

12:18  Znajdzie się taki, którego słowa są jak miecz przeszywający, lecz język mądrych jest lekarstwem.

12:19  Prawdomówne wargi będą trwać na wieki, ale język kłamliwy trwa króciutko.

12:20  Podstęp jest w sercu tych, którzy knują zło, lecz u doradzających pokój jest radość.

12:21  Sprawiedliwego nie spotka żadne zło, ale niegodziwi będą pełni nieszczęścia.

12:22  Wargi kłamliwe budzą odrazę w Panu, a ci, którzy postępują w prawdzie, podobają mu się.

12:23  Człowiek roztropny ukrywa wiedzę, a serce głupich rozgłasza głupotę.

12:24  Ręka pracowitych będzie panowała, a leniwa będzie płaciła daninę.

12:25  Troska w sercu człowieka przygnębia je, a dobre słowo je rozwesela.

12:26  Sprawiedliwy jest zacniejszy od swego bliźniego, a droga niegodziwych prowadzi ich na manowce.

12:27  Leniwy nie upiecze tego, co upolował, ale mienie człowieka pracowitego jest cenne.

12:28  Na ścieżce sprawiedliwości jest życie, na jej drodze nie ma śmierci.

Chapter 13

13:1  Mądry syn przyjmuje pouczenie ojca, a szyderca nie słucha strofowania.

13:2  Człowiek będzie spożywać dobro z owocu swoich ust, a dusza przewrotnych będzie spożywać przemoc.

13:3  Kto strzeże swych ust, strzeże swojej duszy; kto szeroko otwiera swe wargi, będzie zniszczony.

13:4  Dusza leniwego pragnie, a nic nie ma, a dusza pracowitych zostanie obficie nasycona.

13:5  Sprawiedliwy nienawidzi kłamliwego słowa, a niegodziwy staje się obrzydliwy i zhańbiony.

13:6  Sprawiedliwość strzeże tego, który postępuje uczciwie, a niegodziwość powala grzesznika.

13:7  Znajduje się taki, który czyni siebie bogatym, a nie ma nic; inny czyni siebie ubogim, choć ma wiele bogactw.

13:8  Okupem za życie człowieka jest jego bogactwo, a ubogi nie słucha strofowania.

13:9  Radośnie błyszczy światło sprawiedliwych, a pochodnia niegodziwych zgaśnie.

13:10  Spór powstaje tylko dzięki pysze, a mądrość jest przy tych, co przyjmują radę.

13:11  Łatwo zdobyte bogactwo zmniejsza się, a kto je gromadzi swą ręką, pomnaża je.

13:12  Przedłużająca się nadzieja sprawia ból sercu, a spełnione pragnienie jest drzewem życia.

13:13  Kto gardzi słowem Bożym, ten zginie, a kto się boi przykazania, dostanie nagrodę.

13:14  Prawo mądrego jest źródłem życia, by uniknąć sideł śmierci.

13:15  Prawdziwy rozum daje łaskę, a droga przewrotnych jest ciężka.

13:16  Każdy roztropny postępuje rozważnie, a głupi ujawnia głupotę.

13:17  Niegodziwy posłaniec popada w zło, a wierny wysłannik jest lekarstwem.

13:18  Ubóstwo i hańba spadną na tego, który odrzuca karność, a kto szanuje upomnienia, dozna czci.

13:19  Spełnione pragnienie jest słodkie dla duszy, a odwrócenie się od zła budzi odrazę w głupcach.

13:20  Kto przestaje z mądrymi, będzie mądry, a towarzysz głupców będzie zniszczony.

13:21  Nieszczęście ściga grzeszników, a sprawiedliwych Bóg nagrodzi dobrem.

13:22  Dobry człowiek zostawia dziedzictwo dzieciom swoich dzieci, a majątek grzesznika jest zachowany dla sprawiedliwego.

13:23  Obfita żywność jest na roli ubogich, lecz i ta może niszczeć przez nieroztropność.

13:24  Kto oszczędza swą rózgę, nienawidzi swego syna, a kto go kocha, karze w porę.

13:25  Sprawiedliwy je i syci swoją duszę, a żołądek niegodziwych cierpi niedostatek.

Chapter 14

14:1  Mądra kobieta buduje swój dom, a głupia burzy go własnymi rękami.

14:2  Kto postępuje w sposób prawy, boi się Pana, a przewrotny na swoich drogach gardzi nim.

14:3  W ustach głupiego jest rózga pychy, a mądrych strzegą ich wargi.

14:4  Gdzie nie ma wołów, żłób jest pusty, lecz dzięki sile wołów mnoży się obfitość zboża.

14:5  Wierny świadek nie kłamie, a fałszywy świadek mówi kłamstwa.

14:6  Szyderca szuka mądrości, a nie znajduje, lecz rozumnemu wiedza przychodzi łatwo.

14:7  Odsuń się od głupiego, gdyż nie znajdziesz u niego warg rozumnych.

14:8  Mądrość roztropnego to poznanie swojej drogi, a głupotą głupich jest oszustwo.

14:9  Głupcy szydzą z grzechu, a u prawych jest przychylność.

14:10  Serce zna własną gorycz, a obcy nie wtrąca się w jego radość.

14:11  Dom niegodziwych będzie zgładzony, a mieszkanie prawych zakwitnie.

14:12  Jest droga, która człowiekowi wydaje się słuszna, lecz końcem jej jest droga do śmierci.

14:13  Nawet w śmiechu serce boleje, a końcem takiej wesołości jest smutek.

14:14  Serce odstępcy nasyci się jego drogami, a dobry człowiek – swoimi.

14:15  Prosty wierzy każdemu słowu, a roztropny zważa na swoje kroki.

14:16  Mądry boi się i odwraca się od zła, ale głupi w swym szaleństwie jest pewny siebie.

14:17  Człowiek porywczy popełnia głupstwa, a podstępny jest znienawidzony.

14:18  Prości ludzie dziedziczą głupotę, a roztropni są koronowani wiedzą.

14:19  Źli kłaniają się przed dobrymi, a niegodziwi u bram sprawiedliwego.

14:20  Ubogi jest znienawidzony nawet przez swego bliźniego, a bogaty ma wielu przyjaciół.

14:21  Kto gardzi swym bliźnim, ten grzeszy, a kto lituje się nad ubogimi, jest błogosławiony.

14:22  Czyż nie błądzą ci, którzy obmyślają zło? Ale miłosierdzie i prawda są z tymi, którzy obmyślają dobro.

14:23  Każda praca przynosi pożytek, a puste słowa prowadzą do nędzy.

14:24  Koroną mądrych jest ich bogactwo, ale głupota głupich pozostaje głupotą.

14:25  Prawdomówny świadek ocala dusze, a fałszywy mówi kłamstwa.

14:26  W bojaźni Pana jest mocne zaufanie, a jego synowie będą mieć ucieczkę.

14:27  Bojaźń Pana jest źródłem życia, by uniknąć sideł śmierci.

14:28  Liczny lud to chwała króla, a brak ludu to zguba władcy.

14:29  Nieskory do gniewu jest bardzo roztropny, lecz porywczy wywyższa głupotę.

14:30  Zdrowe serce jest życiem ciała, a zazdrość jest zgnilizną kości.

14:31  Kto gnębi ubogiego, uwłacza jego Stwórcy, a czci go ten, kto lituje się nad ubogim.

14:32  Niegodziwy zostaje wygnany z powodu swojego zła, a sprawiedliwy ma nadzieję nawet w czasie swojej śmierci.

14:33  Mądrość spoczywa w sercu rozumnego, a co jest w sercu głupich, wychodzi na jaw.

14:34  Sprawiedliwość wywyższa naród, a grzech jest hańbą narodów.

14:35  Król jest przychylny dla roztropnego sługi, lecz gniewa się na tego, który przynosi hańbę.

Chapter 15

15:1  Łagodna odpowiedź uśmierza zapalczywość, a przykre słowa wzniecają gniew.

15:2  Język mądrych zdobi wiedzę, ale usta głupich tryskają głupotą.

15:3  Oczy Pana są na każdym miejscu, upatrują złych i dobrych.

15:4  Zdrowy język jest drzewem życia, a jego przewrotność jest zniszczeniem dla ducha.

15:5  Głupi gardzi pouczeniem swego ojca, a kto przyjmuje upomnienia, jest roztropny.

15:6  W domu sprawiedliwego jest wielki dostatek, a w dochodach niegodziwego jest zamieszanie.

15:7  Wargi mądrych szerzą wiedzę, a serce głupich nie.

15:8  Ofiara niegodziwych budzi odrazę w Panu, a modlitwa prawych mu się podoba.

15:9  Droga niegodziwego wzbudza odrazę w Panu, a miłuje on tego, kto podąża za sprawiedliwością.

15:10  Sroga kara należy się temu, kto zbacza z drogi, a kto nienawidzi upomnień, umrze.

15:11  Piekło i zatracenie są przed Panem; o ileż bardziej serca synów ludzkich.

15:12  Szyderca nie miłuje tego, który go strofuje, ani nie pójdzie do mądrych.

15:13  Radosne serce rozwesela twarz, ale gdy smutek w sercu, duch jest przygnębiony.

15:14  Serce rozumne szuka wiedzy, a usta głupich karmią się głupotą.

15:15  Wszystkie dni strapionego są złe, ale kto jest wesołego serca, ma nieustanną ucztę.

15:16  Lepiej mieć mało z bojaźnią Pana niż wielki skarb z kłopotem.

15:17  Lepsza jest potrawa z jarzyn, gdzie miłość, niż tuczny wół, gdzie panuje nienawiść.

15:18  Człowiek gniewny wszczyna kłótnie, a nieskory do gniewu łagodzi spory.

15:19  Droga leniwego jest jak płot cierniowy, a ścieżka prawych jest wyrównana.

15:20  Mądry syn jest radością ojca, a człowiek głupi gardzi własną matką.

15:21  Głupota jest radością dla nierozumnego, a człowiek roztropny postępuje uczciwie.

15:22  Gdzie nie ma rady, nie udają się zamysły; powiodą się zaś przy mnóstwie doradców.

15:23  Człowiek cieszy się z odpowiedzi swoich ust, a słowo powiedziane we właściwym czasie jakże jest dobre!

15:24  Droga życia dla mądrego jest w górze, aby uniknął głębokiego piekła.

15:25  Pan zniszczy dom pysznych, a utwierdzi granicę wdowy.

15:26  Myśli złego budzą odrazę w Panu, a słowa czystych są przyjemne.

15:27  Kto jest chciwy zysku, ściąga kłopoty na własny dom, a kto nienawidzi darów, będzie żył.

15:28  Serce sprawiedliwego rozmyśla nad odpowiedzią, a usta niegodziwych tryskają złymi rzeczami.

15:29  Pan jest daleko od niegodziwych, ale wysłuchuje modlitwy sprawiedliwych.

15:30  Światło oczu rozwesela serce, a dobra wieść tuczy kości.

15:31  Ucho, które słucha upomnienia życia, będzie mieszkać pośród mądrych.

15:32  Kto odrzuca karność, gardzi własną duszą, a kto przyjmuje upomnienie, nabiera rozumu.

15:33  Bojaźń Pana jest pouczeniem w mądrości, a pokora poprzedza chwałę.

Chapter 16

16:1  W człowieku są zamysły serca, ale odpowiedź języka jest od Pana.

16:2  Wszystkie drogi człowieka są czyste w jego oczach, ale Pan waży duchy.

16:3  Powierz Panu swe dzieła, a twoje zamysły będą utwierdzone.

16:4  Pan uczynił wszystko dla samego siebie, nawet niegodziwego na dzień zła.

16:5  Każdy, który jest wyniosłego serca, budzi odrazę w Panu; choć weźmie innych do pomocy, nie uniknie kary.

16:6  Dzięki miłosierdziu i prawdzie oczyszcza się nieprawość, a w bojaźni Pana oddalamy się od zła.

16:7  Gdy drogi człowieka podobają się Panu, to godzi z nim nawet jego nieprzyjaciół.

16:8  Lepiej mieć mało ze sprawiedliwością niż wiele dochodów nieprawnych.

16:9  Serce człowieka obmyśla swe drogi, ale Pan kieruje jego krokami.

16:10  Wyrok Boży jest na wargach króla; jego usta nie błądzą w sądzie.

16:11  Sprawiedliwa waga i szale należą do Pana i wszystkie odważniki w worku są jego dziełem.

16:12  Popełnienie niegodziwości budzi odrazę w królach, bo sprawiedliwością tron jest umocniony.

16:13  Wargi sprawiedliwe są rozkoszą królów, kochają oni tego, który mówi to, co słuszne.

16:14  Gniew króla jest posłańcem śmierci, ale mądry człowiek przebłaga go.

16:15  W jasności twarzy króla jest życie, a jego przychylność jest jak obłok z późnym deszczem.

16:16  O wiele lepiej jest nabyć mądrość niż złoto; a nabyć rozum lepiej niż srebro.

16:17  Droga prawych to odstąpić od zła; kto strzeże swojej drogi, strzeże swej duszy.

16:18  Pycha poprzedza zgubę, a wyniosły duch – upadek.

16:19  Lepiej być uniżonego ducha z pokornymi, niż dzielić łup z pysznymi.

16:20  Kto zważa na słowo, znajdzie dobro, a kto ufa Panu, jest błogosławiony.

16:21  Kto jest mądrego serca, zwie się rozumnym, a słodycz warg pomnaża wiedzę.

16:22  Rozum jest zdrojem życia dla tych, którzy go mają, a pouczenie głupich jest głupotą.

16:23  Serce mądrego czyni jego usta roztropnymi i dodaje nauki jego wargom.

16:24  Miłe słowa są jak plaster miodu, słodycz dla duszy i lekarstwo dla kości.

16:25  Jest droga, która wydaje się człowiekowi słuszna, ale jej końcem jest droga do śmierci.

16:26  Robotnik pracuje dla siebie, bo usta pobudzają go do tego.

16:27  Człowiek nikczemny wykopuje zło, a na jego wargach jakby ogień płonący.

16:28  Człowiek przewrotny rozsiewa spory, a plotkarz rozdziela przyjaciół.

16:29  Człowiek gwałtowny zwabia swego bliźniego i wprowadza go na drogę niedobrą.

16:30  Mruga swymi oczami, by knuć podstępy; rusza wargami i popełnia zło.

16:31  Siwa głowa jest koroną chwały, zdobywa się ją na drodze sprawiedliwości.

16:32  Lepszy jest nieskory do gniewu niż mocarz, a kto panuje nad swym duchem, jest lepszy niż ten, kto zdobywa miasto.

16:33  Losy wrzuca się w zanadrze, ale całe rozstrzygnięcie ich zależy od Pana.

Chapter 17

17:1  Lepszy jest kęs suchego chleba, a przy tym spokój, niż dom pełen bydła ofiarnego z kłótnią.

17:2  Sługa roztropny będzie panował nad synem, który przynosi hańbę, i wraz z jego braćmi będzie miał udział w dziedzictwie.

17:3  Tygiel dla srebra, piec dla złota, ale serca bada Pan.

17:4  Zły zważa na wargi fałszywe, a kłamca słucha przewrotnego języka.

17:5  Kto naśmiewa się z ubogiego, uwłacza jego Stwórcy, a kto się cieszy z nieszczęścia, nie uniknie kary.

17:6  Koroną starców są synowie synów, a chlubą synów są ich ojcowie.

17:7  Poważna mowa nie przystoi głupiemu, tym mniej kłamliwe usta dostojnikowi.

17:8  Dar jest jak drogocenny kamień w oczach tego, kto go posiada; gdziekolwiek z nim zmierza, ma powodzenie.

17:9  Kto kryje grzech, szuka miłości, a kto wyjawia sprawę, rozdziela przyjaciół.

17:10  Nagana lepiej działa na rozumnego niż sto razów na głupiego.

17:11  Zły szuka jedynie buntu; dlatego zostanie wysłany przeciw niemu okrutny posłaniec.

17:12  Lepiej człowiekowi spotkać się z niedźwiedzicą, której zabrano młode, niż z głupim w jego głupocie.

17:13  Kto odpłaca złem za dobro, temu zło z domu nie ustąpi.

17:14  Kto zaczyna kłótnię, jest jak ten, co puszcza wodę; dlatego zaniechaj sporu, zanim wybuchnie.

17:15  Kto usprawiedliwia niegodziwego i kto potępia sprawiedliwego, obaj budzą odrazę w Panu.

17:16  Na cóż w ręku głupiego pieniądze, by zdobyć mądrość, skoro nie ma rozumu?

17:17  Przyjaciel kocha w każdym czasie, a brat rodzi się w nieszczęściu.

17:18  Nierozumny człowiek daje porękę i ręczy na oczach przyjaciela.

17:19  Kto kocha grzech, kocha spór, a kto podwyższa swoją bramę, szuka zagłady.

17:20  Przewrotny w sercu nie znajduje dobra, a kto ma przewrotny język, wpadnie w zło.

17:21  Kto spłodzi głupca, zrobi to na swój smutek, a ojciec głupiego nie doznaje radości.

17:22  Wesołe serce działa dobrze jak lekarstwo, a przygnębiony duch wysusza kości.

17:23  Niegodziwy bierze dar z zanadrza, aby wypaczać ścieżki sądu.

17:24  Mądrość jest przed obliczem rozumnego, a oczy głupca są aż na krańcu ziemi.

17:25  Głupi syn jest zmartwieniem dla ojca i goryczą dla rodzicielki.

17:26  Zaprawdę to niedobrze wymierzyć karę sprawiedliwemu ani bić władców za prawość.

17:27  Kto ma wiedzę, powściąga swoje słowa, człowiek roztropny jest zacnego ducha.

17:28  Nawet głupi, gdy milczy, uchodzi za mądrego, a kto zamyka swoje wargi – za rozumnego.

Chapter 18

18:1  Samolub szuka tego, co mu się podoba, i wtrąca się w każdą sprawę.

18:2  Głupi nie ma upodobania w rozumie, lecz w tym, co serce mu objawia.

18:3  Gdy przychodzi niegodziwy, przychodzi też pogarda, a z hańbą urąganie.

18:4  Słowa ust człowieka są jak głębokie wody, a źródło mądrości jak płynący potok.

18:5  Niedobrze przez wzgląd na osobę niegodziwą krzywdzić sprawiedliwego w sądzie.

18:6  Wargi głupiego wchodzą w spór, a jego usta wołają o razy.

18:7  Usta głupiego są jego zgubą, a jego wargi sidłem jego duszy.

18:8  Słowa plotkarza są jak rany i przenikają do głębi wnętrzności.

18:9  Kto jest niedbały w pracy, jest bratem marnotrawcy.

18:10  Imię Pana jest potężną wieżą, sprawiedliwy ucieka do niej i jest bezpieczny.

18:11  Zamożność bogacza jest jego warownym miastem i jak wysoki mur w jego wyobrażeniu.

18:12  Przed upadkiem serce człowieka jest wyniosłe, a chwałę poprzedza pokora.

18:13  Kto odpowiada, zanim wysłucha, ujawnia głupotę i ściąga na siebie hańbę.

18:14  Duch człowieka zniesie jego chorobę, ale któż zniesie strapionego ducha?

18:15  Serce rozumnego zdobywa wiedzę, a ucho mądrych szuka wiedzy.

18:16  Dar człowieka toruje mu drogę i prowadzi go przed wielkich.

18:17  Ten, który jest pierwszy w swojej sprawie, zdaje się sprawiedliwy, ale przychodzi jego bliźni i sprawdza go.

18:18  Los kładzie kres sporom i rozstrzyga między możnymi.

18:19  Brat obrażony trudniejszy do zdobycia niż warowne miasto, a spory są jak rygle w zamku.

18:20  Owocem swoich ust nasyci człowiek swoje wnętrze, nasyci się plonem swych warg.

18:21  Śmierć i życie są w mocy języka, a kto go miłuje, spożyje jego owoc.

18:22  Kto znalazł żonę, znalazł coś dobrego i dostąpił łaski od Pana.

18:23  Ubogi prosi pokornie, ale bogaty odpowiada surowo.

18:24  Człowiek, który ma przyjaciół, musi obchodzić się z nimi po przyjacielsku, a jest przyjaciel, który przylgnie bardziej niż brat.

Chapter 19

19:1  Lepszy jest ubogi, który postępuje uczciwie, niż człowiek o przewrotnych wargach, który jest głupcem.

19:2  Nie jest też dobrze, by dusza nie miała wiedzy, a kto jest prędkich nóg, grzeszy.

19:3  Głupota człowieka wypacza jego drogę, a jego serce zapala się gniewem przeciwko Panu.

19:4  Bogactwo przyciąga wielu przyjaciół, ale ubogi zostaje odłączony od przyjaciela.

19:5  Fałszywy świadek nie uniknie kary, a kto mówi kłamstwa, nie ujdzie.

19:6  Wielu uprasza o przychylność dostojnika i każdy jest przyjacielem człowieka hojnego.

19:7  Wszyscy bracia ubogiego nienawidzą go, tym bardziej oddalają się od niego jego przyjaciele; ściga ich słowami, ale ich nie ma.

19:8  Kto zdobywa rozum, miłuje swoją duszę, a kto strzeże roztropności, znajdzie dobro.

19:9  Fałszywy świadek nie uniknie kary, a kto mówi kłamstwa, zginie.

19:10  Głupiemu nie przystoi życie w rozkoszach, tym mniej słudze panować nad książętami.

19:11  Roztropność człowieka powściąga jego gniew, a jego chwałą jest darować wykroczenie.

19:12  Gniew króla jest jak ryk lwa, a jego przychylność jak rosa na trawie.

19:13  Głupi syn jest utrapieniem dla swego ojca, a kłótliwa żona jest jak nieustanne kapanie z dachu.

19:14  Dom i bogactwo są dziedzictwem po ojcach, ale roztropna żona jest od Pana.

19:15  Lenistwo pogrąża w twardym śnie, a leniwa dusza będzie cierpieć głód.

19:16  Kto przestrzega przykazania, zachowuje swoją duszę, ale kto gardzi swymi drogami, zginie.

19:17  Kto lituje się nad ubogim, pożycza Panu, a on mu odpłaci za jego dobrodziejstwo.

19:18  Karz swego syna, dopóki jest nadzieja, i niech twoja dusza mu nie pobłaża z powodu jego płaczu.

19:19  Człowiek wielkiego gniewu poniesie karę, a jeśli go uwolnisz, znowu będziesz musiał to zrobić.

19:20  Posłuchaj rady i przyjmij pouczenie, abyś był mądry u kresu swych dni.

19:21  Wiele jest zamysłów w sercu człowieka, ale rada Pana się ostoi.

19:22  Pragnienie człowieka to jego dobroczynność i lepszy jest ubogi niż kłamca.

19:23  Bojaźń Pana prowadzi do życia, a kto ją ma, spocznie syty i nie nawiedzi go zło.

19:24  Leniwy kryje swą rękę pod pachę i do ust jej nie podnosi.

19:25  Uderz szydercę, a prosty będzie roztropniejszy; strofuj rozumnego, a pojmie wiedzę.

19:26  Kto trwoni dobra ojca i wypędza matkę, ten jest synem, który przynosi wstyd i hańbę.

19:27  Synu mój, przestań słuchać pouczeń, które cię odwodzą od słów rozumnych.

19:28  Nikczemny świadek naśmiewa się z sądu, a usta niegodziwych pożerają nieprawość.

19:29  Sądy są przygotowane dla szyderców, a razy na grzbiet głupców.

Chapter 20

20:1  Wino jest szydercą, mocny trunek – wrzaskliwy, a każdy, kto zostaje zwiedziony przez nie, jest niemądry.

20:2  Strach, który budzi król, jest jak ryk lwa; kto go rozgniewa, grzeszy przeciwko swojej duszy.

20:3  Zaprzestać sporu jest zaszczytem dla człowieka, ale każdy głupiec się w niego wdaje.

20:4  Leniwy nie orze z powodu zimna; dlatego będzie żebrać we żniwa, ale nic nie otrzyma.

20:5  Rada w sercu człowieka jest jak głęboka woda, lecz człowiek roztropny zaczerpnie jej.

20:6  Większość ludzi przechwala się swoją dobrocią, ale wiernego człowieka któż znajdzie?

20:7  Sprawiedliwy postępuje uczciwie, błogosławione są po nim jego dzieci.

20:8  Król siedzący na swoim sędziowskim tronie rozprasza swoimi oczami wszelkie zło.

20:9  Któż może powiedzieć: Oczyściłem swoje serce, jestem czysty od swego grzechu?

20:10  Dwojakie odważniki i dwojaka miara – obydwa budzą odrazę w Panu.

20:11  Nawet dziecko poznaje się po uczynkach, czy jego czyn jest czysty i prawy.

20:12  Ucho, które słyszy, i oko, które widzi, oba uczynił Pan.

20:13  Nie kochaj spania, byś nie zubożał; otwórz oczy, a nasycisz się chlebem.

20:14  To liche, to liche, mówi kupujący, ale chwali się, gdy odchodzi.

20:15  Istnieje złoto i obfitość pereł, ale wargi rozumne są kosztownym klejnotem.

20:16  Zabierz szatę tego, który ręczył za obcego, a od tego, który ręczył za cudzą kobietę, zabierz zastaw.

20:17  Chleb oszustwa smakuje człowiekowi, ale potem jego usta będą napełnione piaskiem.

20:18  Zamysły są utwierdzone dzięki radzie, a wojnę prowadź z rozwagą.

20:19  Plotkarz zdradza tajemnice; dlatego nie zadawaj się z tym, który pochlebia wargami.

20:20  Kto złorzeczy swemu ojcu albo matce, tego pochodnia zgaśnie w gęstych ciemnościach.

20:21  Dziedzictwo prędko nabyte na początku nie będzie błogosławione na końcu.

20:22  Nie mów: Odpłacę złem. Czekaj na Pana, a wybawi cię.

20:23  Dwojakie odważniki budzą odrazę w Panu, a fałszywa waga nie jest dobra.

20:24  Od Pana pochodzą drogi człowieka; jakże może człowiek zrozumieć własną drogę?

20:25  Sidłem dla człowieka jest pożreć to, co święte, i zastanowić się dopiero po złożeniu ślubów.

20:26  Mądry król rozprasza niegodziwych i wywiera na nich zemstę.

20:27  Duch człowieka jest pochodnią Pana, która bada wszystkie skrytości wnętrza.

20:28  Miłosierdzie i prawda strzegą króla, a jego tron oparty jest na miłosierdziu.

20:29  Chlubą młodzieńców jest ich siła, a ozdobą starców – sędziwość.

20:30  Siność ran oczyszcza zło, a razy – głębię wnętrza.

Chapter 21

21:1  Serce króla jest w ręku Pana jak potoki wód; kieruje je, dokąd chce.

21:2  Wszelka droga człowieka jest słuszna w jego oczach, ale Pan waży serca.

21:3  Czynienie sprawiedliwości i sądu bardziej się podobają Panu niż ofiara.

21:4  Wyniosłe oczy, pyszne serce i praca niegodziwych są grzechem.

21:5  Myśli pracowitego przynoszą pewny dostatek, a myśli każdego spieszącego się – niedostatek.

21:6  Gromadzenie skarbów kłamliwym językiem jest przemijającą marnością tych, którzy szukają śmierci.

21:7  Grabież niegodziwych zniszczy ich, bo nie chcą czynić tego, co sprawiedliwe.

21:8  Droga człowieka jest przewrotna i obca, ale dzieło czystego jest prawe.

21:9  Lepiej mieszkać w kącie dachu niż z kłótliwą żoną w przestronnym domu.

21:10  Dusza niegodziwego pragnie zła, a jego bliźni nie znajduje łaski w jego oczach.

21:11  Gdy się karze szydercę, prosty mądrzeje, a gdy uczą mądrego, przyjmuje wiedzę.

21:12  Sprawiedliwy zważa na dom niegodziwego, ale Bóg powala niegodziwych za ich nieprawość.

21:13  Kto zatyka swe ucho na wołanie ubogiego, ten sam będzie wołał, a nie zostanie wysłuchany.

21:14  Potajemny dar łagodzi zapalczywość i upominek w zanadrzu uspokaja wielki gniew.

21:15  Radością jest dla sprawiedliwego czynić sąd, a na czyniących nieprawość przyjdzie zniszczenie.

21:16  Człowiek, który zbacza z drogi mądrości, odpocznie w zgromadzeniu umarłych.

21:17  Kto kocha zabawę, zubożeje, a kto kocha wino i olejek, nie wzbogaci się.

21:18  Niegodziwy będzie okupem za sprawiedliwego, a przewrotny – za prawych.

21:19  Lepiej mieszkać na pustyni niż z kłótliwą i gniewliwą żoną.

21:20  Pożądany skarb i olej są w mieszkaniu mądrego, ale głupiec je trwoni.

21:21  Kto podąża za sprawiedliwością i miłosierdziem, znajduje życie, sprawiedliwość i chwałę.

21:22  Mądry wdziera się do miasta mocarzy i burzy potęgę ich ufności.

21:23  Kto strzeże swoich ust i języka, strzeże swojej duszy przed utrapieniem.

21:24  Hardy i pyszny szyderca – oto imię tego, kto działa w pysznym gniewie.

21:25  Pragnienie leniwego zabija go, bo jego ręce nie chcą pracować.

21:26  Przez cały dzień pożąda on zachłannie, a sprawiedliwy daje i nie szczędzi.

21:27  Ofiara niegodziwych budzi odrazę, a cóż dopiero, gdy ją w niegodziwości ofiarują.

21:28  Fałszywy świadek zginie, lecz kto słucha, będzie mówił nieustannie.

21:29  Niegodziwy ma upór na twarzy, ale prawy wytycza swoją drogę.

21:30  Nie ma mądrości ani rozumu, ani rady przeciwko Panu.

21:31  Konia przygotowują na dzień bitwy, ale wybawienie zależy od Pana.

Chapter 22

22:1  Cenniejsze jest dobre imię niż wielkie bogactwa, a przychylność lepsza niż srebro i złoto.

22:2  Bogaty i ubogi spotykają się, Pan jest stwórcą obydwu.

22:3  Roztropny dostrzega zło i ukrywa się, ale prości idą dalej i ponoszą karę.

22:4  Owocem pokory i bojaźni Pana jest bogactwo, chwała i życie.

22:5  Ciernie i sidła są na drodze przewrotnego; kto strzeże swej duszy, trzyma się z dala od nich.

22:6  Pouczaj dziecko w drodze, którą ma iść, a gdy się zestarzeje, nie odstąpi od niej.

22:7  Bogaty panuje nad ubogimi, a ten, co pożycza, jest sługą tego, który mu pożycza.

22:8  Kto sieje nieprawość, będzie żąć cierpienie, a rózga jego gniewu przepadnie.

22:9  Kto ma dobrotliwe oko, będzie błogosławiony, bo dzieli się swym chlebem z ubogim.

22:10  Wyrzuć szydercę, a ustanie spór, owszem, zakończy się kłótnia i zniewaga.

22:11  Kto kocha czystość serca, tego wdzięk warg sprawi, że król będzie jego przyjacielem.

22:12  Oczy Pana strzegą wiedzy, a on obala słowa przewrotnego.

22:13  Leniwy mówi: Lew jest na dworze, będę zabity na środku ulicy.

22:14  Usta obcych kobiet są głębokim dołem; wpadnie tam ten, na kogo Pan się gniewa.

22:15  Głupota jest przywiązana do serca dziecka, ale rózga karności wypędzi ją z niego.

22:16  Kto ciemięży ubogiego, aby przysporzyć sobie bogactwa, i kto daje bogatemu, pewnie zubożeje.

22:17  Nadstaw ucha i słuchaj słów mędrców, i skłoń swe serce do mojej wiedzy;

22:18  Bo to miło, jeśli zachowasz je w swoim sercu, będą razem ułożone na wargach.

22:19  Oznajmiłem to dzisiaj właśnie tobie, abyś pokładał ufność w Panu.

22:20  Czy nie napisałem ci znamienitych rzeczy zawierających rady i wiedzę;

22:21  Aby dać ci poznać pewność słów prawdy; abyś umiał odpowiedzieć słowami prawdy tym, którzy do ciebie posyłają?

22:22  Nie okradaj nędzarza, ponieważ jest ubogi, ani nie uciskaj w bramie biednego.

22:23  Pan bowiem będzie bronił ich sprawy i wydrze duszę tym, którzy im wydzierają.

22:24  Nie przyjaźnij się z człowiekiem gniewliwym i nie obcuj z człowiekiem porywczym.

22:25  Byś nie przywykł do jego dróg i nie zastawił sideł na swą duszę.

22:26  Nie bądź z tych, którzy dają porękę, ani z tych, którzy ręczą za długi;

22:27  Jeśli nie masz czym zapłacić, dlaczego miałby ktoś zabrać spod ciebie posłanie?

22:28  Nie przesuwaj dawnej granicy, którą ustalili twoi ojcowie.

22:29  Widzisz człowieka pilnego w swoich sprawach? On będzie stał przed królami, nie będzie stał przed podłymi.

Chapter 23

23:1  Gdy usiądziesz do posiłku z władcą, zważaj pilnie, co jest przed tobą;

23:2  I przyłóż nóż do gardła, jeśli jesteś łakomy.

23:3  Nie pragnij jego przysmaków, bo to pokarm zwodniczy.

23:4  Nie zabiegaj o bogactwo, porzuć swoją mądrość.

23:5  Czy obrócisz swoje oczy na to, co jest niczym? Bo bogactwa robią sobie skrzydła i ulatują do nieba jak orzeł.

23:6  Nie jedz chleba człowieka, który ma złe oko, ani nie pożądaj jego przysmaków.

23:7  Bo jak myśli w swym sercu, taki on jest. Jedz i pij – mówi do ciebie, ale jego serce nie jest z tobą.

23:8  Kęs, który zjadłeś, zwrócisz i utracisz swoje wdzięczne słowa.

23:9  Nie mów do uszu głupca, bo wzgardzi mądrością twoich słów.

23:10  Nie przesuwaj dawnej granicy i nie wchodź na pole sierot.

23:11  Bo ich obrońca jest mocny, przeprowadzi ich sprawę przeciwko tobie.

23:12  Nakłoń swoje serce na pouczenie, a swe uszy na słowa rozumne.

23:13  Nie szczędź dziecku karcenia, bo jeśli je bijesz rózgą, nie umrze.

23:14  Będziesz je bił rózgą, a jego duszę ocalisz od piekła.

23:15  Synu mój, jeśli twoje serce będzie mądre, moje serce będzie się radowało, właśnie moje;

23:16  I moje nerki będą się weselić, gdy twoje usta będą mówiły to, co jest prawe.

23:17  Niech twoje serce nie zazdrości grzesznikom, lecz każdego dnia postępuj w bojaźni Pana;

23:18  Bo koniec jest pewny i twoja nadzieja nie będzie zawiedziona.

23:19  Słuchaj, synu mój, i bądź mądry, i skieruj swoje serce na drogę.

23:20  Nie bywaj wśród pijaków ani wśród obżerających się mięsem;

23:21  Bo pijak i żarłok zubożeją, a ospały będzie chodził w łachmanach.

23:22  Słuchaj ojca, który cię spłodził, a nie gardź matką, gdy się zestarzeje.

23:23  Kupuj prawdę i nie sprzedawaj jej; kupuj mądrość, karność i rozum.

23:24  Ojciec sprawiedliwego będzie się wielce radował, a kto spłodzi mądrego, będzie się z niego cieszył.

23:25  Niech się weseli twój ojciec i matka i niech się raduje ta, która cię rodziła.

23:26  Synu mój, daj mi swoje serce, a niech twoje oczy strzegą moich dróg.

23:27  Bo nierządnica jest głębokim dołem, a cudza kobieta jest ciasną studnią.

23:28  Ona też czyha jak zbój i pomnaża przewrotnych wśród ludzi.

23:29  U kogo biada? U kogo żal? U kogo kłótnie? U kogo szemranie? Kto ma rany bez powodu? Kto ma zaczerwienione oczy?

23:30  Ci, którzy przesiadują przy winie; ci, którzy idą szukać zmieszanego wina.

23:31  Nie patrz na wino, gdy się czerwieni; gdy wydaje łunę swą w kielichu, a samo się przesuwa.

23:32  Na koniec ugryzie jak wąż i ukąsi jak żmija;

23:33  Twoje oczy będą patrzeć na cudze kobiety, a twoje serce będzie mówiło rzeczy przewrotne;

23:34  I będziesz jak ten, który leży na środku morza, i jak ten, który śpi na szczycie masztu;

23:35  Powiesz: Bili mnie, a nie bolało, uderzyli mnie, a nic nie czułem. Gdy się obudzę, znów go poszukam.

Chapter 24

24:1  Nie zazdrość złym ludziom ani nie pragnij z nimi przebywać;

24:2  Ich serce bowiem obmyśla przemoc, a ich wargi mówią o krzywdzie.

24:3  Dom buduje się mądrością, a umacnia się rozumem.

24:4  Dzięki wiedzy komory będą napełnione wszelkimi kosztownymi i przyjemnymi bogactwami.

24:5  Mądry człowiek jest silny, a mąż, który ma wiedzę, dodaje siły.

24:6  Bo dzięki mądrej radzie poprowadzisz wojnę, a mnóstwo doradców da ci wybawienie.

24:7  Mądrość jest dla głupca zbyt wzniosła; nie otwiera ust swoich w bramie.

24:8  Kto knuje zło, będzie zwany złośliwym.

24:9  Obmyślanie głupoty jest grzechem, a szyderca budzi odrazę w ludziach.

24:10  Jeśli w dniu ucisku ustaniesz, twoja siła jest słaba.

24:11  Jeśli odmówisz ratunku prowadzonym na śmierć i tym, którzy idą na stracenie;

24:12  Jeśli powiesz: Nie wiedzieliśmy o tym; czy ten, który waży serca, nie rozumie? A ten, który strzeże twojej duszy, nie pozna? I czy nie odda człowiekowi według jego uczynków?

24:13  Synu mój, jedz miód, bo jest dobry, i plaster miodu słodki dla twojego podniebienia.

24:14  Tak będzie poznanie mądrości dla twojej duszy; jeśli ją znajdziesz, będzie nagroda, a twoja nadzieja nie będzie zawiedziona.

24:15  Nie czyhaj, niegodziwcze, przed mieszkaniem sprawiedliwego, nie burz miejsca jego odpoczynku;

24:16  Bo sprawiedliwy upada siedem razy, jednak znowu powstaje; a niegodziwi popadną w nieszczęście.

24:17  Nie ciesz się, gdy twój nieprzyjaciel upadnie, i niech twoje serce się nie raduje, gdy się potknie;

24:18  Aby Pan tego nie widział i nie uznał za zło, i nie odwrócił od niego swojego gniewu.

24:19  Nie gniewaj się z powodu złoczyńców ani nie zazdrość niegodziwym;

24:20  Bo zły nie otrzyma nagrody, pochodnia niegodziwych zostanie zgaszona.

24:21  Synu mój, bój się Pana i króla, a nie przestawaj z chwiejnymi;

24:22  Bo ich nieszczęście nastąpi nagle, a któż zna upadek obydwóch?

24:23  I to też należy do mądrych. Niedobrze jest mieć wzgląd na osobę w sądzie.

24:24  Kto mówi niegodziwemu: Jesteś sprawiedliwy, tego będą ludzie przeklinać, a narody będą się nim brzydzić.

24:25  A ci, którzy go strofują, będą szczęśliwi i przyjdzie na nich obfite błogosławieństwo.

24:26  Pocałują wargi tego, który daje słuszną odpowiedź.

24:27  Przygotuj swoją pracę na zewnątrz, a wykonuj ją na swoim polu, a potem buduj swój dom.

24:28  Nie bądź bez powodu świadkiem przeciw swemu bliźniemu ani nie oszukuj swymi wargami.

24:29  Nie mów: Zrobię mu, jak on mi zrobił, oddam temu człowiekowi według jego uczynku.

24:30  Szedłem koło pola leniwego i koło winnicy nierozumnego;

24:31  A oto wszystko zarosło cierniem, pokrzywy pokryły wszystko, a kamienny mur był zburzony.

24:32  Spojrzałem i rozważałem w sercu; obejrzałem i wyciągnąłem naukę.

24:33  Trochę snu, trochę drzemania, trochę założenia rąk, by odpocząć;

24:34  A twoje ubóstwo przyjdzie jak podróżny, a niedostatek – jak mąż uzbrojony.

Chapter 25

25:1  To również są przysłowia Salomona, które przepisali mężowie Ezechiasza, króla Judy.

25:2  Chwałą Boga jest sprawę taić, ale chwałą królów – dociekać sprawy.

25:3  Wysokość niebios i głębia ziemi, i serca królów są niezbadane.

25:4  Usuń żużel ze srebra, a wyjdzie naczynie dla złotnika.

25:5  Usuń niegodziwego sprzed króla, a jego tron umocni się w sprawiedliwości.

25:6  Nie wywyższaj się przed królem i nie stawaj na miejscu wielkich;

25:7  Bo lepiej, żeby ci powiedziano: Podejdź tu, niż żeby cię poniżono przed księciem, którego twoje oczy widziały.

25:8  Nie spiesz się do kłótni, bo na końcu nie będziesz wiedział, co zrobić, gdy cię zawstydzi twój bliźni.

25:9  Załatw sprawę ze swoim bliźnim i nie zdradzaj tajemnicy drugiemu;

25:10  By ten, który słucha, nie zawstydził cię, a twoja niesława nie przylgnęła do ciebie.

25:11  Odpowiednio wypowiedziane słowo jest jak złote jabłko w srebrnych rzeźbach.

25:12  Jak złoty kolczyk i klejnot ze szczerego złota tak jest dla uszu posłusznego ten, który mądrze strofuje.

25:13  Czym chłód śniegu w czasie żniwa, tym wierny posłaniec dla tych, którzy go posyłają, bo pokrzepia dusze swych panów.

25:14  Człowiek, który się chlubi zmyślonym darem, jest jak chmury i wiatr bez deszczu.

25:15  Cierpliwością można przekonać władcę, a łagodny język łamie kości.

25:16  Czy znalazłeś miód? Zjedz tyle, ile trzeba, byś objadłszy się, nie zwrócił go.

25:17  Oddal nogę od domu bliźniego, by nie miał cię dość i cię nie znienawidził.

25:18  Kto mówi fałszywe świadectwo przeciw swemu bliźniemu, jest młotem i mieczem, i ostrą strzałą.

25:19  Ufność w człowieka niewiernego w dniu ucisku jest jak złamany ząb i zwichnięta noga.

25:20  Jak ten, kto zabiera odzienie w czasie zimy i jak ocet na saletrze taki jest ten, kto śpiewa pieśni smutnemu sercu.

25:21  Jeśli twój nieprzyjaciel jest głodny, nakarm go chlebem, a jeśli jest spragniony, napój go wodą;

25:22  Bo zgarniesz rozżarzone węgle na jego głowę, a Pan cię nagrodzi.

25:23  Jak północny wiatr przepędza deszcz, tak gniewna twarz przepędza plotkarski język.

25:24  Lepiej mieszkać w kącie pod dachem niż z kłótliwą żoną w przestronnym domu.

25:25  Jak zimna woda dla pragnącej duszy, tak dobra wieść z dalekiej ziemi.

25:26  Jak zmącone źródło i zepsuty zdrój, tak sprawiedliwy, który upada przed niegodziwym.

25:27  Niedobrze jest jeść za dużo miodu, a szukanie własnej chwały nie jest chwałą.

25:28  Człowiek, który nie panuje nad swoim duchem, jest jak miasto zburzone i bez muru.

Chapter 26

26:1  Jak śnieg w lecie i jak deszcz we żniwa, tak głupiemu nie przystoi chwała.

26:2  Jak ptak się tuła i jak jaskółka lata, tak nie przyjdzie niezasłużone przekleństwo.

26:3  Bicz na konia, wędzidło na osła, a kij na grzbiet głupiego.

26:4  Nie odpowiadaj głupiemu według jego głupoty, abyś i ty nie był do niego podobny.

26:5  Odpowiedz głupiemu według jego głupoty, aby nie był mądry we własnych oczach.

26:6  Kto powierza głupiemu posłannictwo, odcina sobie nogi i pije na własną szkodę.

26:7  Jak nierówne są nogi chromego, tak przysłowie w ustach głupich.

26:8  Jaki jest ten, kto przywiązuje kamień do procy, taki ten, kto oddaje cześć głupiemu.

26:9  Jak cierń wbija się w rękę pijaka, tak przysłowie w ustach głupców.

26:10  Wielki Bóg stworzył wszystko i odpłaca głupiemu, odpłaca również przestępcom.

26:11  Jak pies powraca do swoich wymiocin, tak głupi powtarza swoją głupotę.

26:12  Widzisz człowieka, co mądry w swoich oczach? Więcej nadziei dla głupca niż dla niego.

26:13  Leniwy mówi: Lew na drodze, lew na ulicach.

26:14  Jak drzwi się obracają na swoich zawiasach, tak leniwy na swoim łóżku.

26:15  Leniwy kryje rękę pod pachę, a ciężko mu ją podnosić do ust.

26:16  Leniwy uważa się za mądrzejszego niż siedmiu odpowiadających rozsądnie.

26:17  Kto przechodzi i wtrąca się w cudzy spór, jest jak ten, który łapie psa za uszy.

26:18  Jak szalony wypuszcza iskry, strzały i śmierć;

26:19  Taki jest każdy, kto zwodzi swego bliźniego i mówi: Czy nie żartowałem?

26:20  Gdy nie ma drew, ogień gaśnie; tak gdy nie ma plotkarza, ustaje spór.

26:21  Jak węgiel dla żaru i drwa do ognia, tak kłótliwy człowiek do wzniecenia sporu.

26:22  Słowa plotkarzy są jak rany; przenikają do głębi wnętrzności.

26:23  Palące wargi i złe serce są jak gliniana skorupa pokryta żużlem srebrnym.

26:24  Ten, kto nienawidzi, udaje wargami, lecz w sercu knuje podstęp.

26:25  Gdy mówi miłym głosem, nie wierz mu, bo siedem obrzydliwości ma w swoim sercu.

26:26  Nienawiść człowieka bywa pokryta podstępem, ale jego niegodziwość będzie odkryta na zgromadzeniu.

26:27  Kto kopie dół, wpadnie w niego; kto kamień toczy, na niego się on obróci.

26:28  Kłamliwy język nienawidzi tych, których uciska, a usta pochlebcze prowadzą do zguby.

Chapter 27

27:1  Nie chlub się dniem jutrzejszym, bo nie wiesz, co dzień przyniesie.

27:2  Niech inny cię chwali, a nie twoje usta; ktoś obcy, a nie twoje wargi.

27:3  Ciężki jest kamień i piasek waży, ale gniew głupca cięższy od obu.

27:4  Okrutny jest gniew i straszliwa zapalczywość, lecz któż się ostoi przed zazdrością?

27:5  Lepsza jest jawna nagana niż skryta miłość.

27:6  Rany przyjaciela są wierne, ale pocałunki wroga są zwodnicze.

27:7  Dusza nasycona podepcze plaster miodu, a dla głodnej duszy wszystko, co gorzkie, jest słodkie.

27:8  Jak ptak odlatuje od swego gniazda, tak człowiek odchodzi od swego miejsca.

27:9  Maść i kadzidło radują serce, tak słodycz przyjaciela dzięki radzie od serca.

27:10  Nie opuszczaj swego przyjaciela ani przyjaciela twego ojca, a w dniu twego nieszczęścia nie wchodź do domu twego brata, bo lepszy jest sąsiad bliski niż brat daleki.

27:11  Bądź mądrym, synu mój, rozwesel moje serce, abym mógł odpowiedzieć temu, który mi urąga.

27:12  Roztropny dostrzega zło i ukrywa się, a prości idą dalej i ponoszą karę.

27:13  Zabierz szatę temu, kto ręczył za obcego, i od tego, który ręczył za cudzą kobietę, weź zastaw.

27:14  Kto wczesnym rankiem błogosławi swemu przyjacielowi donośnym głosem, temu będzie to poczytane za przekleństwo.

27:15  Nieustające kapanie w dniu rzęsistego deszczu i kłótliwa żona są sobie podobne;

27:16  Kto ją ukrywa, ukrywa wiatr i w prawej ręce wonny olejek, który sam siebie wydaje.

27:17  Żelazo ostrzy się żelazem, tak człowiek zaostrza oblicze swego przyjaciela.

27:18  Kto strzeże drzewa figowego, spożyje jego owoc; tak kto posługuje swemu panu, dozna czci.

27:19  Jak w wodzie odbija się twarz, tak w sercu człowieka – człowiek.

27:20  Piekło i zatracenie są nienasycone, tak oczy człowieka są niesyte.

27:21  Czym dla srebra jest tygiel, a dla złota piec, tym dla człowieka pochwała.

27:22  Choćbyś zmiażdżył głupca w moździerzu tłuczkiem razem z ziarnami, nie opuści go głupota.

27:23  Doglądaj pilnie swego dobytku i troszcz się o swe stada.

27:24  Bo bogactwo nie trwa na wieki ani korona przez wszystkie pokolenia.

27:25  Trawa wyrasta, pojawia się zieleń, z gór zioła zbierają.

27:26  Owce są na twoje szaty, a kozły są zapłatą za pole.

27:27  I dosyć mleka koziego na pokarm dla ciebie, na wyżywienie twego domu i na utrzymanie twoich służebnic.

Chapter 28

28:1  Niegodziwi uciekają, choć nikt ich nie goni, ale sprawiedliwi są dzielni jak lew.

28:2  Z powodu grzechu ziemi wielu jest jej władców, ale dzięki człowiekowi roztropnemu i rozumnemu będzie trwała.

28:3  Ubogi człowiek, który gnębi biednych, jest jak gwałtowny deszcz, po którym nie ma chleba.

28:4  Ci, którzy odstępują od prawa, chwalą niegodziwych, lecz ci, którzy przestrzegają prawa, zwalczają ich.

28:5  Źli ludzie nie rozumieją sądu, ale ci, którzy szukają Pana, rozumieją wszystko.

28:6  Lepszy jest ubogi, który postępuje uczciwie, niż człowiek przewrotny w swych drogach, chociaż jest bogaty.

28:7  Kto przestrzega prawa, jest rozumnym synem, a towarzysz rozwiązłych hańbi swego ojca.

28:8  Kto pomnaża swój majątek lichwą i odsetkami, zbiera go dla tego, kto zlituje się nad ubogimi.

28:9  Kto odwraca swe ucho, aby nie słyszeć prawa, nawet jego modlitwa budzi odrazę.

28:10  Kto sprowadza prawych na złą drogę, sam wpadnie we własny dół, ale nienaganni odziedziczą dobro.

28:11  Bogacz jest mądry w swoich oczach, ale rozumny biedak go bada.

28:12  Gdy sprawiedliwi się radują, jest wielka chwała, a gdy niegodziwi powstają, człowiek się kryje.

28:13  Kto ukrywa swe grzechy, nie będzie miał szczęścia, ale kto je wyznaje i porzuca, dostąpi miłosierdzia.

28:14  Błogosławiony człowiek, który się zawsze boi, ale kto zatwardza swoje serce, wpada w nieszczęście.

28:15  Jak lew ryczący i zgłodniały niedźwiedź, tak niegodziwy władca panujący nad ubogim ludem.

28:16  Władca bezrozumny jest wielkim ciemięzcą, a kto nienawidzi chciwości, przedłuży swoje dni.

28:17  Człowiek, który przeleje krew ludzką, ucieknie aż do dołu; niech nikt go nie zatrzymuje.

28:18  Kto postępuje uczciwie, będzie wybawiony, a przewrotny na swoich drogach nagle upadnie.

28:19  Kto uprawia swoją ziemię, nasyci się chlebem, a kto naśladuje próżniaków, nasyci się nędzą.

28:20  Wierny człowiek będzie opływał w błogosławieństwa, a kto chce się szybko wzbogacić, nie będzie bez winy.

28:21  Niedobrze jest mieć wzgląd na osobę, bo dla kęsa chleba niejeden popełni przestępstwo.

28:22  Kto chce szybko się wzbogacić, ma złe oko, a nie wie, że przyjdzie na niego bieda.

28:23  Kto strofuje człowieka, znajdzie potem więcej przychylności niż ten, który pochlebia językiem.

28:24  Kto kradnie ojcu lub matce i mówi: To nie grzech, jest towarzyszem zbójcy.

28:25  Człowiek wyniosły wszczyna spór, ale kto pokłada ufność w Panu, będzie nasycony.

28:26  Kto ufa własnemu sercu, jest głupi, a kto mądrze postępuje, będzie ocalony.

28:27  Kto daje ubogiemu, nie zazna braku, a na tego, kto odwraca swe oczy od niego, spadnie wiele przekleństw.

28:28  Gdy niegodziwi powstają, ludzie się kryją, ale gdy giną, sprawiedliwi się mnożą.

Chapter 29

29:1  Człowiek, który czyni twardym swój kark mimo częstych nagan, zostanie nagle zniszczony i pozbawiony ratunku.

29:2  Gdy sprawiedliwi są u władzy, lud się weseli, a gdy panują niegodziwi, lud wzdycha.

29:3  Kto miłuje mądrość, raduje swego ojca, a kto zadaje się z nierządnicami, trwoni majątek.

29:4  Król utwierdza ziemię sądem, ale kto przyjmuje dary, burzy ją.

29:5  Człowiek, który pochlebia swemu bliźniemu, rozciąga sieć przed jego nogami.

29:6  Grzech złego człowieka jest jego sidłem, ale sprawiedliwy śpiewa i weseli się.

29:7  Sprawiedliwy zważa na sprawę ubogich, a niegodziwemu nie zależy na jej poznawaniu.

29:8  Szydercy prowadzą miasto w sidła, ale mądrzy odwracają gniew.

29:9  Jeśli mądry człowiek spiera się z głupim, czy się gniewa, czy się śmieje, nie ma pokoju.

29:10  Krwiożercy nienawidzą prawego, ale sprawiedliwi szukają jego duszy.

29:11  Głupi ujawnia cały swój umysł, a mądry zachowuje go na później.

29:12  Jeśli władca słucha kłamstw, to wszyscy jego słudzy są niegodziwi.

29:13  Ubogi i zdzierca spotykają się, a Pan obu oświeca oczy.

29:14  Tron króla, który sądzi ubogich według prawdy, będzie umocniony na wieki.

29:15  Rózga i upomnienia dają mądrość, a samowolne dziecko przynosi wstyd swojej matce.

29:16  Gdy niegodziwi się mnożą, to mnoży się i przestępstwo, lecz sprawiedliwi ujrzą ich upadek.

29:17  Karć swego syna, a da ci odpocząć i przyniesie rozkosz twojej duszy.

29:18  Gdy nie ma proroctwa, lud ginie, a kto przestrzega prawa, jest błogosławiony.

29:19  Sługi nie poprawi się słowami, bo choć rozumie, jednak nie odpowiada.

29:20  Widzisz człowieka, który jest pochopny w swoich słowach? Więcej nadziei dla głupca niż dla niego.

29:21  Kto czule wychowuje sługę od młodości, na ostatek będzie go miał za syna.

29:22  Człowiek gniewliwy wszczyna spór, a człowiek porywczy mnoży grzechy.

29:23  Pycha człowieka poniża go, ale pokorny w duchu dostąpi chwały.

29:24  Wspólnik złodzieja nienawidzi swojej duszy; słyszy przekleństwa, a nie wydaje go.

29:25  Strach przed człowiekiem zastawia sidła, ale kto ufa Panu, będzie bezpieczny.

29:26  Wielu zabiega o względy władcy, ale sąd każdego człowieka pochodzi od Pana.

29:27  Bezbożny budzi odrazę w sprawiedliwych, a kto postępuje uczciwie, budzi odrazę w niegodziwych.

Chapter 30

30:1  Słowa Agura, syna Jake, proroctwo tego człowieka do Itiela, do Itiela i Ukala.

30:2  Zaprawdę jestem najgłupszym z ludzi i nie mam ludzkiego rozumu.

30:3  Ani nie nauczyłem się mądrości, ani nie mam wiedzy o tym, co święty.

30:4  Któż wstąpił do nieba i zstąpił? Któż zebrał wiatr w swoje garście? Któż zgarnął wody do swej szaty? Któż utwierdził wszystkie krańce ziemi? Jakie jest jego imię? A jakie jest imię jego syna? Czy wiesz?

30:5  Każde słowo Boga jest czyste; on jest tarczą dla tych, którzy mu ufają.

30:6  Nie dodawaj nic do jego słów, aby cię nie strofował i abyś nie okazał się kłamcą.

30:7  Proszę cię o dwie rzeczy; nie odmawiaj mi ich, zanim umrę.

30:8  Oddal ode mnie marność i słowo kłamliwe; nie dawaj mi ani ubóstwa, ani bogactwa; żyw mnie odpowiednim dla mnie pokarmem;

30:9  Abym będąc syty, nie zaparł się ciebie i nie mówił: Kim jest Pan? Albo zubożawszy, nie kradł i nie brał imienia mego Boga nadaremnie.

30:10  Nie oczerniaj sługi przed jego panem, aby ci nie złorzeczył i byś nie okazał się winny.

30:11  Jest pokolenie, które złorzeczy swemu ojcu i nie błogosławi swojej matce.

30:12  Jest pokolenie, które we własnych oczach jest czyste, lecz nie jest obmyte ze swego plugastwa.

30:13  Jest pokolenie, którego oczy są wyniosłe i powieki wzniesione.

30:14  Jest pokolenie, którego zęby są jak miecze, a zęby trzonowe jak noże, by pożreć ubogich na ziemi i nędzarzy spośród ludzi.

30:15  Pijawka ma dwie córki, które mówią: Daj, daj. Trzy są rzeczy, które nie mogą się nasycić; cztery, które nie mówią: Dość.

30:16  Grób, niepłodne łono, ziemia niesyta wody i ogień, który nie mówi: Dość.

30:17  Oko, które wyśmiewa ojca i gardzi posłuszeństwem matce, wydziobią kruki nad potokami i wyjedzą orlęta.

30:18  Trzy są rzeczy dla mnie zbyt zdumiewające, czterech nie znam:

30:19  Drogi orła w powietrzu, drogi węża na skale, drogi okrętu na środku morza i drogi mężczyzny z młodą kobietą.

30:20  Taka jest droga kobiety cudzołożnej: je i obciera swoje usta, i mówi: Nie zrobiłam nic złego.

30:21  Pod trzema rzeczami drży ziemia, czterech nie może znieść:

30:22  Sługi, kiedy panuje, głupca, kiedy syci się chlebem;

30:23  Obmierzłej kobiety, kiedy wychodzi za mąż, i służącej, kiedy dziedziczy po swojej pani.

30:24  Cztery są rzeczy najmniejsze na ziemi, jednak mędrsze nad mędrców:

30:25  Mrówki, lud słaby, a jednak w lecie przygotowują pokarm;

30:26  Króliki, lud słaby, a jednak budują swój dom w skale;

30:27  Szarańcze nie mają króla, a jednak wszystkie wyruszają chmarą;

30:28  Pająk pracuje rękoma, a bywa w pałacach królewskich.

30:29  Trzy są rzeczy, które poruszają się wspaniale, cztery kroczą dostojnie:

30:30  Lew, najsilniejszy wśród zwierząt, który przed nikim nie ustępuje;

30:31  Chart i kozioł, i król, przeciw któremu nikt nie powstaje.

30:32  Jeśli głupio postąpiłeś, wynosząc się, albo jeśli pomyślałeś źle, połóż rękę na ustach.

30:33  Jak ubijanie mleka daje masło i wycieranie nosa wywołuje krew, tak kto wzbudza gniew, wszczyna kłótnię.

Chapter 31

31:1  Słowa króla Lemuela, proroctwo, którego nauczyła go jego matka.

31:2  Cóż, synu mój? Cóż, synu mojego łona? I cóż, synu moich ślubów?

31:3  Nie oddawaj kobietom swej siły ani twoich dróg temu, co prowadzi do zguby królów.

31:4  Nie królom, o Lemuelu, nie królom wypada pić wina i nie książętom bawić się mocnym napojem;

31:5  By pijąc, nie zapomnieli praw i nie wypaczyli sprawy wszystkich ludzi uciśnionych.

31:6  Dajcie mocny napój ginącym, a wino strapionym na duchu.

31:7  Niech się napiją i zapomną o swoim ubóstwie, i niech nie pamiętają więcej swego utrapienia.

31:8  Otwórz swe usta dla niemych w sprawie wszystkich osądzonych na śmierć.

31:9  Otwórz swe usta, sądź sprawiedliwie i broń sprawy ubogiego i nędzarza.

31:10  Któż znajdzie kobietę cnotliwą? Jej wartość przewyższa perły.

31:11  Serce męża jej ufa i zysku mu nie zabraknie.

31:12  Dobro mu będzie wyświadczać, a nie zło, po wszystkie dni swego życia.

31:13  Szuka wełny i lnu i chętnie pracuje swymi rękami.

31:14  Podobna jest do okrętów handlowych; przywozi żywność z daleka.

31:15  Wstaje, gdy jeszcze jest noc, i daje pokarm swoim domownikom i odpowiednią porcję swym służącym.

31:16  Myśli o polu i kupuje je; z zarobku swych rąk sadzi winnice.

31:17  Przepasuje swe biodra siłą i umacnia swoje ramiona.

31:18  Dostrzega, że jej dorobek jest dobry, a jej pochodnia w nocy nie gaśnie.

31:19  Wyciąga ręce po kądziel, a dłonią chwyta wrzeciono.

31:20  Otwiera dłoń przed ubogim i wyciąga swe ręce do nędzarza.

31:21  Nie boi się śniegu dla swych domowników, bo wszyscy jej domownicy są ubrani w szkarłat.

31:22  Robi sobie kobierce; jej ubiór jest z jedwabiu i purpury.

31:23  Jej mąż jest znany w bramach, gdy siedzi wśród starszyzny ziemi.

31:24  Wyrabia płótno i sprzedaje je, dostarcza pasy kupcowi.

31:25  Siła i godność są jej strojem; będzie się cieszyła jeszcze w przyszłości.

31:26  Otwiera swe usta mądrze i na jej języku jest prawo miłosierdzia.

31:27  Dogląda spraw swego domu i nie je chleba próżniactwa.

31:28  Jej dzieci powstają i błogosławią jej, mąż także ją chwali:

31:29  Wiele kobiet poczynało sobie cnotliwie, ale ty przewyższasz je wszystkie.

31:30  Wdzięk jest zwodniczy i piękność próżna, lecz kobieta, która się boi Pana, jest godna pochwały.

31:31  Dajcie jej z owocu jej rąk i niech jej czyny chwalą ją w bramach.