Kaz - Proverbs

Chapter 1

1:1  Бұл жазбада Исраилдің патшасы Дәуіт ұлы Сүлейменнің нақыл сөздері берілген.

1:2  Нақыл сөздердің мақсаты мынау:Даналық пен тағылымды білдіріп,Парасатты сөздерді ұғындыру,

1:3  Әділдік, дұрыс іс, ақ ниетке бағыттап,Тәрбиелі, саналы өмірді иеленту,

1:4  Ақылы толмағанға ақыл беріп,Жастарға білім, саналылық сыйлау.

1:5  Саналы жан тыңдап, ақыл-кеңес табады,Дана жан біліміне білім қосады,

1:6  Осылай нақыл да астарлы сөздерді,Данышпан адамдар айтып кеткендердіҺәм олардың жұмбақтарын түсінеді.

1:7  Білімнің бастауы — Жаратқан ИеніТерең қастерлеп, Оған мойынсұну.Ал Құдайдан безген надандар болса,Елемейді даналық пен тәрбиені.

1:8  Балам, әкеңнің тәрбиесін тыңда,Шешең берген тәлімнен де бас тартпа!

1:9  Олар басыңдағы тәждей тамаша,Мойныңдағы моншақтай ұнамды да.

1:10  Балам, күнәкарлар еліктіргендеАйтқандарына сен ешқашан көнбе,

1:11  Олар сені шақырып былай десе:«Кәнеки, кеттік, біреуді аңдиық!Сол бір айыпсыздың жолын ториық,Аңдаусызда бас салып, қанын төгейік!

1:12  Сондайларды тып-типыл тонайық,Көрге түсіргендей түгел бітірейік.

1:13  Алуан асыл заттарға ие боламыз,Үйлерімізді олжаға толтырамыз.

1:14  Тәуекелге бізбен бірге бел байла,Бар байлығымыз ортақ болады сонда!»

1:15  Балам, мұндайлармен бірге жолға шықпа,Олардың жолдарына мүлдем жолама!

1:16  Қылмыс жасауға олар құлшынады,Қан төгуге асыға құмартады.

1:17  Ал тор құру құстардың көз алдындаҚұр бекер, пайдасыз іс болмай ма?

1:18  Сол адамдар өз жандарын аңдиды,Өздеріне тор құрып, соңында құриды!

1:19  Арам табысқа құмардың тағдыры сол:Дүниеқор иесін жалмайды ол.

1:20  Даналық көшелерде шақырады,Алаңдарда дауыстап жар салады,

1:21  Жұрт жиналған жерлерде даусы шығады,Қала қақпасы алдында уағыз айтады:

1:22  «Аңғалдар, қашанғы аңғалдықты сүйесіңдер,Мазақшылдар, қашанғы мазақтай бересіңдер,Ақымақтар, қашанғы білімді жек көресіңдер?

1:23  Кәне, менің тәрбиеме құлақ түріңдер!Сонда сендерге рухымды молынан төгемін,Айтатын сөздерімді түгел білдіремін.

1:24  Бірақ шақырсам да, тыңдаудан бас тарттыңдар,Құшағымды жайсам да, назар аудармадыңдар,

1:25  Ақыл-кеңесіме мүлдем ден қоймадыңдар,Ескертулерімді де қабылдамадыңдар!

1:26  Сол үшін қиналған кездеріңде күлемін,Үрейлерің ұшқанда келеке етемін.

1:27  Қорқыныш сұрапыл дауылдай соққанда,Зобалаң бастарыңа құйындай туғанда,Қайғыға ұшырап сендер тарыққанда.

1:28  Сонда естімеймін мұндайлар шақырғанмен,Мені таппайды шарқ ұрып іздегенмен,

1:29  Өйткені олар білімді жек көрген,Жаратқанды қастерлегілері келмеген,

1:30  Ақыл-кеңесімнен менің безіп кеткен,Бар ескертулерімді менсінбей жүрген.

1:31  Сондықтан олар істерінің жемісін жейді,Өз қулық-сұмдықтарына «кенеледі».

1:32  Аңғырттың қыңырлығы өзін күйретеді,Аңғалдың бейқамдығы өз түбіне жетеді.

1:33  Ал мені тыңдаған қауіпсіз тұрады,Еш пәледен қорықпай, алаңсыз болады».

Chapter 2

2:1  Балам, егер сөздерімді қабылдасаң,Һәм жадыңда өсиеттерімді сақтасаң,

2:2  Құлағың даналыққа ұдайы түрік болса,Әрі жан дүниең парасатқа дайын тұрса,

2:3  Егер де білім мен парасатты шақырсаң,

2:4  Көмілген күміс пен қазынадай іздесең,

2:5  Сонда Жаратқан Иені қастерлеуді ұғарсың,Құдай жайлы білімді иемденіп аларсың.

2:6  Себебі Жаратушы даналық сыйлар,Білім мен түсінік Оның аузынан шығар,

2:7  Әділдерге Ол парасатты сақтап, ұсынар,Кінәратсыз жүргендерді қалқандай қорғар.

2:8  Ақиқат жолын Тәңір Ие назарында ұстар,Өзіне бағышталғанның жолын аман сақтар.

2:9  Осылай әділ, тура, ақ дегеннің мәнін ұғарсың,Ізгі жолдың қайсы екенін таба аларсың.

2:10  Өйткені даналық жан дүниеңе енер,Білім де жаныңды қуанышқа кенелтер,

2:11  Сонда сені ақыл-парасат аман сақтар,Дұрыс түсінік те әрдайым бақылап қорғар.

2:12  Даналық сені құтқарып алар теріс жолданЖәне жалғандық айтушының ықпалынан,

2:13  Тура жолдан тайып, түнекте жүргендерден

2:14  Әрі жамандық жасағанға қуанатындардан,Зұлымдықтың азғындығына шаттанатындардан,

2:15  Жүрген жолдары қисық, адасқан сол жандардан.

2:16  Даналық сені сақтайды бұзылған әйелден,Жеңіл жүрісті оның жағымпаз сөздерінен.

2:17  Ол жастайынан қосылған қосағынан бас тартқан,Құдайының Келісімін есінен шығарған.

2:18  Оның үйіне кіргендер өлім жолына түсер,Оның жолымен жүргендер о дүниеге жетер.

2:19  Оған барған пенделер қайтып келмес,Шынайы өмірдің жолына енді түспес.

2:20  Сондықтан жүр ізгілердің ізіменен,Лайым жүр әділдердің жолыменен!

2:21  Себебі әділдер елді мекендейді,Кінәратсыздар сонда тұра береді.

2:22  Ал зұлымдар елден аластатылады,Опасыздар түп-тамырымен құртылады.

Chapter 3

3:1  Балам, берген нұсқауларымды еш ұмытпа,Өсиеттерімді менің жүректе сақта!

3:2  Өйткені олар ғұмырыңды ұзартар,Амандық пен тыныштық молынан дарытар.

3:3  Мейірім мен шындықтан ешқашан безбе,Мойныңа байлап, жазып қойғандай жүрекке.

3:4  Сонда ұнамды болып Құдай мен адамға,Ие боласың зор құрмет-абыройға.

3:5  Өз ақыл-санаңа сүйеніп жүрме,Сенім арт шын жүректен Жаратқан Иеңе.

3:6  Бар жағдайда да мойында Тәңір Иеңді,Сонда Ол тура жолмен жетелер сені.

3:7  Паңданып өзіңді «данышпанмын» деп ойлама,Иеңді шын қастерле, зұлымдыққа жолама,

3:8  Тұла бойың сергіп, сауығатын болар сонда.

3:9  Жаратқанды құрметтеп сыйға бер мал-мүлкіңнен,Алған бар өніміңнің алғашқы түсімінен.

3:10  Сонда астыққа кенелер қамбаларың,Ернеулеп толар шырынға ыдыстарың.

3:11  Балам, Тәңір сені тәрбиелегендеОнысын ешқашан менсінбей жүрме,Ол сені жөнге келтіргендеЛайым еңсең түсіп жүнжіме!

3:12  Иеміз Өзі сүйетін әркімдіТүзетеді әрі тәрбиелейді.Әкесі сүйікті баласын даЖазалайды қажет болғанда.

3:13  Қандай бақытты даналықты тапқан адам,Ақыл-парасатты иемденген әрбір жан!

3:14  Өйткені оған қол жеткізу күмістен құнды,Алтыннан жоғары оның берер пайдасы.

3:15  Даналық әлдеқайда құнды асыл тастан,Құмартқан ешбір нәрсең тең келмес оған.

3:16  Ол саған берер ұзақ ғұмыр — оң қолында,Әрі байлық пен қадір-құрмет — сол қолында.

3:17  Даналық ұнамды жолдармен жүргізер,Соқпақтары адамды тыныштыққа жеткізер.

3:18  Ие болғанға даналық — шын өмірдің ағашы,Оны мықтап ұстанған әркім қандай бақытты!

3:19  Жердің негізін Жаратқан Ие салды даналықпен,Аспанды мықтап орнатты ақыл-парасатпен.

3:20  Оның даналығымен терең көздер ашылды,Аспандағы бұлттардан жауын жауа бастады.

3:21  Ей, балам, мыналарды назарыңнан тайдырма:Дұрыс ой мен естілікті сақтап жүр әр уақытта!

3:22  Олар шынайы өмірге жаныңды кенелтер,Мойынға таққан моншақтай сені көркейтер.

3:23  Сонда өмір жолыңда алаңсыз жүрерсің,Аяғың тайып, сүрініп те кетпессің,

3:24  Төсекте жатқанда ешқандай қамықпассың,Қауіпті уайымдамай, жайлы ұйықтарсың,

3:25  Кенеттен келер апаттан қорықпассың,Зұлымдардың күйреуінен қаймықпассың.

3:26  Өйткені Жаратқан Ие сүйенішің болар,Жүрген өмір жолыңда сені тордан сақтар.

3:27  Қолыңнан келіп тұрғанда мұқтаждарғаЖақсылық көрсет, соған лайық жандарға.

3:28  Көршіңе қажет нәрсе сенде бар болғанда:«Ертең кел, сонда берермін» деп оны қайтарма.

3:29  Жаныңда бейқам тұрып жатқан көршіңеЕшқандай қастандықты сен ойлап жүрме.

3:30  Өзге жан саған жамандық жасамаса,Еш себепсіз онымен жанжалдаспа.

3:31  Озбырлық жасайтынмен бақталаспа,Теріс жолдарының ешбірін таңдап алма!

3:32  Азғын жанды Жаратқан Ие жек көреді,Әділ жанға Ол өз еркін ашып білдіреді.

3:33  Жаратқан Ие зұлымның мекенін қарғайды,Ал әділ адамның шаңырағын жарылқайды.

3:34  Тәңір мазақтаушылардың өздерін мазақтайды,Ал езілген кішіпейілдерге рақымын сыйлайды.

3:35  Даналар қадір-құрметті иемденеді,Надандар болса, масқараны иеленеді.

Chapter 4

4:1  Балалар, әке өсиетіне құлақ түріңдер,Парасатқа ықылас бөліп, меңгеріп алыңдар,

4:2  Өйткені мен сендерге игі тәлім беремін,Бас тартып кетпеңдер үйреткен өсиетімнен!

4:3  Өзім де әкемнің қасындағы ұлы болдым,Көзінің қарасы, шешемнің жалғызы едім.

4:4  Әрдайым былай деп әкем маған үйрететін:Жүрегіңе сөздерімді берік тоқып алғын,Өсиеттерімді орындап өмір сүргін.

4:5  Парасатқа ие болып, даналыққа кенелгін,Сөздерімді ұмытып, бас тартып жүрмегін.

4:6  Даналықтан безбе, сонда ол сені қорғайды,Ұдайы оны сүйсең, сені аман сақтайды.

4:7  Ең бастысы — даналық, даналыққа кенелгін,Қолыңдағы барыңмен парасатқа ие болғын.

4:8  Жоғары оны бағала, дәрежеңді көтерер,Айырылма одан, абыройыңды асырар.

4:9  Даналық басыңа шір таққандай көрік берер,Тәж орнатқан секілді құрмет-даңққа кенелтер.

4:10  Балам, зейін қойып сөзімді қабыл ал,Сонда сенің ғұмырың ұзақ болар.

4:11  Мен саған даналық жолын көрсетемін,Ұдайы сені тура жолмен жетелеймін.

4:12  Сол жолмен бөгелмей еркін жүресің,Жүгірсең де ешқашан сүрінбейсің.

4:13  Тәлімімнен мықтап ұстан, айырылып қалма,Шын өмірге жеткізеді, соны есіңде сақта.

4:14  Қылмыскерлер жолына аяғыңды салма,Зұлымдардың соқпағымен жүретін болма!

4:15  Бас тартып одан, әрқашан айналып өт,Бойыңды аулақ ұстап, бұрылып кет.

4:16  Зұлымдық істемей олар ұйықтай алмас,Біреуді құлатпай еш тыным таппас.

4:17  Оларға зорлық пен әділетсіздіктіІстеу тамақ ішкендей үйреншікті.

4:18  Әділдің жолы таң шапағы іспеттіТал түс болғанша жарқырай түседі.

4:19  Ал қылмыстының жолы түнекке ұқсайды,Ол неден сүрініп, құлағанын ұқпайды.

4:20  Балам, сөзімді жүрегіңе тоқып ал,Айтқандарыма мұқият құлақ сал.

4:21  Сөзімді назарыңнан тыс қалдырмай,Жүрегіңнің түкпіріне сақтап қой.

4:22  Шын өмір сыйлайды ол мәнісін тапқанға,Денсаулық береді оның тұла бойына.

4:23  Ең бастысы, таза сақта жүрегіңді,Өйткені ол — өміріңнің қайнар көзі.

4:24  Лайым аузыңнан өтірік шықпасын,Тілің жалғандықтан қашықтасын!

4:25  Алға қарай көзің тура қарасын,Алған бағыттан назарың таймасын,

4:26  Көңіл бөл жүретін жолыңа өзіңнің,Лайым берік болсын жолдарың сенің.

4:27  Алға басып, оңға-солға бұрылма,Аяғыңды жамандықтан аулақ ұста.

Chapter 5

5:1  Балам, даналығымды қабылда,Ұлағатты сөздерімді тыңда,

5:2  Осылай естілікті үйренерсің,Білім сақтап, парасатпен сөйлерсің.

5:3  Азғын әйелдің тілінен бал тамады,Сөздері майдан да жұмсақ болады.

5:4  Бірақ оның кесірі ащы жусандай,Соңы өткір болар екі жүзді семсердей.

5:5  Аяқтары өлім жолына түсіп барар,Қадамдары көрге қарай бағытталар.

5:6  Шынайы өмір жолын сол әйел ойламайды,Қауіпті жолмен жүргенін аңғармайды.

5:7  Сонымен, балалар, тілімді алыңдар,Айтатын сөздерімнен бас тартпаңдар!

5:8  Әрдайым алыс бол сондай әйелден,Жақындамай, аулақ жүр есігінен!

5:9  Әйтпесе әл-күшіңнен құр қаласың,Жиғаныңды қатал жанға тапсырасың.

5:10  Басқалар байлығыңды иемденер,Бөтен жан еңбегіңнің жемісін жер.

5:11  Өміріңнің соңында тәнің әлсіреп,Былай деп күйзелерсің, қатты опық жеп:

5:12  «Әттеген-ай, тәрбиені неге жек көріппін,Ескертуді қалайша елемей жүріппін?

5:13  Ұстаздарымның тілін қалайша алмаппын,Тәлімгерлеріме еш құлақ салмаппын?

5:14  Сондықтан мен жиналған жамағаттыңАлдында масқара бола жаздаппын!»

5:15  Суын ішіп, шөліңді бас өз «құдығыңнан»,Ләззат тап өз «бұлағыңның кәусарынан».

5:16  «Бұлағың» көшелерде ақсын ба,«Кәусарың» алаңдарда жайылсын ба?

5:17  Лайым ол тек қана сендік болсын,Адал жүр, бөліспе өзгелермен!

5:18  Құдайым жарылқай көрсін «бұлағыңды»,Қанағат ет жастай алған қосағыңды:

5:19  Ол еліктей сұлу, тауешкідей әсем,Үнемі ләззат тап кеудесінен,Мас бола бер махаббатына әрдайым.

5:20  Балам, өзге әйелге әуестіктің қажеті не?Басқаның кеудесін құшқаннан табасың не?

5:21  Адамның күллі ісі Жаратқанның көз алдында,Ол баға береді пенденің бар жолына.

5:22  Зұлым жан өз күнәларының тұзағына түсер,Жасаған жамандықтары оны кіріптар етер.

5:23  Тәрбиесіздігі оны ажалға тап қылар,Зор ақымақтығы ақ жолдан адастырар.

Chapter 6

6:1  Балам, егер көршің үшін кепілдік беріпНе бөтеннің қарызын мойныңа алып,

6:2  Аузыңнан шыққан сөзіңмен шырмалсаң,

6:3  Ұлым, сол адамға кіріптар болғаның.Тез барып, жалынып аяғына жығыл,Осылай уәдеңнен азат болып құтыл!

6:4  Ұйқыға бой беріп, кірпігіңді ілмей,Алдымен көз жұмып, ұйықтайын демей,

6:5  Аңшыдан қашқан еліктей дереу құтыл,Құс іспетті тұзақтан босауға ұмтыл!

6:6  Жалқау неме, құмырсқадан үлгі ал,Ісіне қарап оның, парасатқа ие бол!

6:7  Бастық, бақылаушы, билеушісі болмайды,

6:8  Бірақ жазда ол қысқы азығын дайындайды,Орақ кезінде тамағын жинап сақтайды.

6:9  Жалқау неме, қашанғы ұйықтап жатасың,Ұйқыңнан оянып, қашан тұрасың?

6:10  Біресе ұйықтап не мүлгіп отырасың,Біресе қол қусырып жатып та аласың,

6:11  Кенеттен жүйріктей жоқшылық жетер,Тонаушыдай мұқтаждық саған тап берер.

6:12  Қара ниетті, арсыз жан жалған сөйлер,

6:13  Аяқ, көз, саусақпен құпия белгі берер,

6:14  Жүрегінде зұлым жоспарлар құрар,Әрдайым араздық сеуіп отырар.

6:15  Сондықтан ажал оған кенет жетер,Сауықпастан біржола құрып кетер.

6:16  Жаратқан Ие мына алтауды жақтырмайды,Тіпті жетеуді жаны мүлдем жаратпайды:

6:17  Тәкаппар көз бен өтірікші тіл,Һәм жазықсыз қан төгетін қол,

6:18  Зұлым жоспар құратын ақыл-сана,Әрі асыққан аяқ соны орындауға,

6:19  Жалған куә өтірік айтатын,Ағайын арасында араздық тудыратын.

6:20  Балам, әке өсиетін есте сақта,Анаң берген тәлімнен де бас тартпа,

6:21  Оларды мәңгі жүрегіңе түйгін,Мойныңа таққандай сақтап жүргін,

6:22  Жүргенде олар тура жолды нұсқар,Ұйықтасаң күзетіп, қорғап жатар,Оянғанда саған ақыл айтар.

6:23  Өсиет пен тәлім шам-шырақ секілді,Түзеткіш тәрбие өмір жолын сілтейді.

6:24  Олар сені жүгенсіз әйелден сақтайды,Оның жағымпаз сөздерінен қорғайды.

6:25  Көркіне оның жүрегің елікпесін,Жанары сені баурап әкетпесін!

6:26  Жезөкше ақыры нанға зәру қылар,Азғын әйел қымбат жаныңа тұзақ құрар.

6:27  Өз қойнына от салған киімін өртемей ме?

6:28  Шоқ басқан адам аяғын күйдірмей ме?

6:29  Өзгенің жарына барған жанмен де солай болады,Онымен құшақтасса, жазасын тартады.

6:30  Аштықтан ұрлық жасағанды жұрт жек көрмей ме,

6:31  Ұсталса, алғанын жеті еселеп төлетпей ме,Отбасының меншігін түгелдей бергізбей ме?

6:32  Сөз жоқ, неке адалдығын бұзғанның ақылы кем,Ол өз жанын құртады солай істеуімен,

6:33  Соққы жейді әрі абыройы төгіледі,Мәңгі масқара болып қала береді.

6:34  Қызғаныштан күйеуін ашу кернейді,Өшін алған кезінде аяуды білмейді,

6:35  Күнәнің төлемін ешқашан алмайды,Мол тарту берсең де, ашуы қайтпайды.

Chapter 7

7:1  Балам, сөздерімді есіңде ұстап,Ережелерімді жадыңда жүр сақтап,

7:2  Өмір сүр, өсиетімді орындап,Ілімімді көз қарашығыңдай сақтап,

7:3  Саусаққа байлап алғандай жүр ұстанып,Жүрегіңнің түкпіріне қойғын жазып.

7:4  Даналыққа қарашы туған бауырыңдай,Парасатты да көрші туысқаныңдай.

7:5  Сонда олар қорғайды азғын әйелден,Сені баурамақ болғаннан майда сөзімен.

7:6  Бір күні қарап тұрсам терезеден,

7:7  Тәжірибесіз жастардың арасынанЖас жігітті байқадым, ақылы толмаған.

7:8  Әйел тұрған бұрыштан жігіт өтті,Соның үйіне апаратын жолмен кетті.

7:9  Бұл күн батып, ымырт түскен кез еді.

7:10  Міне, әйел жігіттің алдынан шықты,Жезөкшедей киінген, айлалы еді.

7:11  Ол үйінде тұрмас, жүгенсіз де даурықпа,

7:12  Торып жүр көше, алаң, бұрыштарды.

7:13  Жігітті сол арсыз құшып алып, сүйді,Шімірікпей оған қарап былай деді:

7:14  «Мен тиісті құрбандығымды шалдым,Антымды бүгін түгел орындадым.

7:15  Кезігу үшін өзіңе үйден шықтым,Сені іздеп, енді, міне, тауып алдым!

7:16  Төсегіме әдемі көрпе салдым,Түрлі түсті мысырлық жабын жаптым,

7:17  Хош иісті мүр, алоэ, дәмқабық шаштым.

7:18  Кәне, жүр, таң атқанша бірге болайық,Махаббаттың ләззатымен сусындайық!

7:19  Үйде ерім жоқ, ол алыс сапарға кетті,

7:20  Күміс толы дорбасын ала кетті,Ай толғанда ғана қайтып келеді».

7:21  Майда тілмен ол жігітті арбап алды,Жылы сөйлеп дегеніне көндірді.

7:22  Жігіт әйелге еріп жүре берді,Сойылуға бара жатқан өгіздей,Әрі торға түсіп қалған бұғыдай,

7:23  Садақ оғы әлі бауырына қадалмай,Тұзаққа зымырай ұшқан құстай,Өмірмен қоштасарын кетті ол ұғынбай.

7:24  Сонымен, балалар, мені тыңдаңдар,Айтқан сөздеріме құлақ салыңдар!

7:25  Жүгенсіз әйелдің ізіне түспеңдер,Жолына еліктеп, адасып жүрмеңдер!

7:26  Көп адам осылайша құлап қалды,Күштілер оның қолынан қаза тапты.

7:27  Оның үйі көрге қарай жетелейді,Тозақтың дәл түбіне түсіреді.

Chapter 8

8:1  Даналық шақырып жатыр емес пе,Ақыл-парасат дауыстап тұр емес пе?

8:2  Жол жиегінде, биік орындардаТұр әрі жол тораптарында.

8:3  Қала қақпаларының төңірегінде,Халық өтетін кіреберістерде,Даналық былай деп мәлімдеуде:

8:4  «Уа, халайық, сендерді шақырамын,Бар адамзатқа дауыстап айтамын:

8:5  Аңқаулар, енді үйреніңдер,Аңғалдар, түсінік иеленіңдер,

8:6  Тыңдаңдар мені, асыл сөз айтпақпын,Ақиқат — барлығы да айтарымның.

8:7  Шындық — аузымнан шыққан сөздің бәрі,Өтірік айту маған аса жиренішті.

8:8  Менің сөздерімнің бәрі де дұрыс,Ешқайсысы емес арам не бұрыс.

8:9  Саналыға барлығы түсінікті,Білімдіге мінсіз де әділетті.

8:10  Күмістен гөрі ал менен тәлімді,Саф алтыннан гөрі қабыл ал білімді.

8:11  Даналық асыл тастардан да құнды,Аңсаған еш нәрсең оған тең келмейді».

8:12  «Мен даналықпын, парасат бар қасымда,Саналы білім тауып аламын да.

8:13  Жаратқанды қастерлеп, мойынсұну,Бұл — жамандық атаулыны жек көру.Жек көремін мен паңдық пен менмендікті,Жаман іс-әрекет пен бұрма сөзді.

8:14  Менде ақыл-кеңес бар, адал сана,Иемін парасат, күш-қуатқа да.

8:15  Мен арқылы патшалар билік құрады,Әкімдер әділ заңдар шығарады.

8:16  Әміршілер мен арқылы басқарады,Төрелер әділ үкім шығарады.

8:17  Мен де сүйемін өзімді сүйгенді,Іздеп жүрген тауып алады мені.

8:18  Сыйлайтын абырой-байлық бар менде,Жоғалмас қазына мен әділдік те.

8:19  Беретін жемісім алтыннан құнды,Ол тіпті саф алтыннан да бағалы,Шығаратын өнімім менің таңдаулы,Күмістен де әлдеқайда жоғары.

8:20  Әділетті жолмен жүре беремін,Ақиқат жолынан ешбір таймаймын.

8:21  Мені сүйгендерге игілік сыйлаймын,Қазыналарын толтыра беремін».

8:22  «Жаратқан Иенің меншігі болатынмынЕжелгі істерін Ол жасамастан бұрын.

8:23  Бұл дүние жаралмай тұрып, әуелденМәңгілікте мен тағайындалғанмын.

8:24  Пайда болдым терең теңіз болмағанда,Суға толы қайнарлар ақпағанда,

8:25  Таулар әлі де орнамай тұрғандаТудым, һәм төбелер жоқ болғанда,

8:26  Тәңір Ие әлі жаратпастан бұрынЖер, дала, әлемнің алғашқы топырағын.

8:27  Сонда болдым Ол аспанды орнатқанда,Теңіздің бетінде көкжиекті сызғанда.

8:28  Жаратушы бұлттарды аспанда орнатқанда,Тереңнен қайнар көздерді нығайтқанда,

8:29  Теңіз суының ауқымын шектегенде,Өз еркінен тыс тасытпай тежегендеӘрі дүниенің негізін белгілегенде,

8:30  Оның қасындағы сәулетші мен болғанмын,Күнде Оны қуантып, алдында шаттандым.

8:31  Жаратқанның әлемінде көңілдендім,Адамзатқа да шат-шадыман болдым».

8:32  «Сонымен, жастар, маған құлақ салыңдар,Қандай бақытты — жолымды сақтағандар!

8:33  Өсиетімді тыңдап, дана болыңдар,Еш уақытта одан бас тартпаңдар!

8:34  Қандай бақытты — күнде маған құлақ асқан,Сергек боп қақпамда өзімді күтіп тұрған.

8:35  Өйткені мені тапқан шынайы өмір табады,Жаратқан Иенің ризашылығын алады.

8:36  Ал менен безген өзіне зиян салар,Мені жек көрген әркім өлімді ұнатар».

Chapter 9

9:1  Даналық өзінің үйін салған еді,Оның жеті діңгегін қойған еді,

9:2  Енді сусынын даярлап, малын сойды,Тамаша дастарқанын жайып қойды,

9:3  Адамдарға қызметшілерін жұмсады,Олар қаланың биігінен жар салады:

9:4  «Мұнда келіңдер!» деп шақырадыБар аңғалдарды және ақылсыздарды:

9:5  «Кәне, келіп, дәм татыңдар асымнан,Ішіңдер дайындаған сусынымнан!

9:6  Надандықты тастап, шынайы өмір сүріңдер,Лайым ақыл-парасат жолымен жүріңдер!»

9:7  Мысқылшылға сөгіс берген масқара болар,Зұлымға ескерткенге мін тағылар.

9:8  Мысқылшылға ескертпе, сені жек көрер,Дана жанға ескерт, ол сені сүйер.

9:9  Дана жанға тәлім бер, даналығы өсер,Әділді де үйрет, білімі көбейер.

9:10  Даналықтың бастауы — Жаратқан ИеніТерең қастерлеп, Оған мойынсұну,Һәм ақыл-парасат — Киелі ҚұдайдыЖәне Оның еркін жақыннан тану.

9:11  Даналықпен көрер күнің көп болар,Парасатпен жасыңа жас қосылар.

9:12  Дана болсаң, пайдасын өзің көрерсің.Мысқылшыл болсаң, зиянын өзің шегерсің.

9:13  «Надан әйел» даурыға айқайлайды,Өзі аңғал, мән-жайларды ұғынбайды.

9:14  Үйінің есік алдында орындыққаОтырады ол, қаланың биік орнында.

9:15  Тура жолмен өтіп бара жатқандарға«Надан әйел» дауыстап жар салуда:

9:16  «Мұнда келіңдер!» деп шақырадыБар аңғалдарды әрі ақымақтарды:

9:17  «Ұрлап ішкен су сондай тәтті екен!Тығып жеген нан сондай дәмді екен!»

9:18  Адамдар білмейді бұрын шақырылғандардыңӨлік болып көр түбінде жатқандарын.

Chapter 10

10:1  Сүлейменнің бірсыпыра нақыл сөздері:Ақылды бала — әкесінің сүйініші,Ақылсыз бала — шешесінің күйініші.

10:2  Арам байлық пайдалы болмайды,Ал әділдік ажалдан сақтайды.

10:3  Әділдің аш жүруіне Жаратқан жол бермес,Зұлымның аңсағанын беруді Ол қош көрмес.

10:4  Жалқау қол жарлы қылар,Іскер қол дәулетті қылар.

10:5  Жазда өнім жиған — ақылды бала,Орақ кезінде ұйықтаған — арсыз бала.

10:6  Әділ жан жарылқауға ие болар,Зұлымның аузы зорлығын жасырар.

10:7  Әділді есіне алған жұрт шүкір етер,Ал зұлымның есімі құрып кетер.

10:8  Дана жан нұсқауды жылы қабылдар,Надан өз сөзінен сүрініп құлар.

10:9  Таза жүрген аман жүрер,Қисық жолдағы әшкереленер.

10:10  Көзін қысып белгі берген ыза келтірер,Ал мылжың бос сөзінен жапа шегер.

10:11  Әділдің аузынан өмір қайнар,Зұлымның аузы зорлығын жасырар.

10:12  Өшпенділік араздық туғызар,Сүйіспеншілік бар күнәні жабар.

10:13  Зерделінің аузынан даналық шығар,Парасаттан бас тартқан жазасын тартар.

10:14  Данышпан білімін сақтап қояр,Ақымақ аузымен пәле шақырар.

10:15  Байдың қорғаны — өз байлығы,Жарлының пәлесі — өз жоқшылығы.

10:16  Әділдің өнімі — өмірге,Зұлымның табысы — күнәға.

10:17  Тәрбиеге мойынсұнған жан өмірге жол бастар,Ал ескертуді елемейтін өзгені де азғырар.

10:18  Қастығын жасырғанның тілі жалған,Өсек-аяң таратқан — ақымақ жан.

10:19  Сөзуар құтыла алмас күнәдан,Ақылды жан өз аузына ие болған.

10:20  Әділдің тілі — таңдаулы күміс,Зұлымның ниеті — түкке тұрғысыз.

10:21  Әділдің тілі көпке ақыл берер,Наданның зердесіздігі өз түбіне жетер.

10:22  Жаратқанның жарылқауы адамды бай қылар,Бұл байлыққа Ол қайғы-қасірет қоспас.

10:23  Зердесізге зұлымдық ләззат,Зерделіге даналық ләззат.

10:24  Арам жан қорыққанына тап болар,Әділдің аңсағаны орындалар.

10:25  Құйын өтіп кетсе арамза ғайып болар,Ал әділдің негізі мәңгі берік болар.

10:26  Қышқыл тіске, түтін көзге кесел,Жалқау өзін жұмсағанға кесел.

10:27  Жаратқанды шын қастерлеу ғұмырды ұзартар,Ал зұлымдардың ғұмыры қысқартылар.

10:28  Әділдің күткені шаттыққа апарар,Зұлымның үміті құр бекер болар.

10:29  Жаратқанның жолы мінсіз жанға қорған болар,Ал зұлымдық істеушінің үрейін ұшырар.

10:30  Әділ жан ешқашан шайқалмас,Зұлым жан өз елінде тұра алмас.

10:31  Әділ жан даналықты шыңдай түсер,Өтірікші лайықты жазасын шегер.

10:32  Әділдің аузынан ізгі сөз шығар,Арамзаның аузынан азғын сөз шығар.

Chapter 11

11:1  Жалған таразы Жаратқанға жиренішті,Адал таразы Оған ұнамдысы.

11:2  Менмендікке масқара серік,Кішіпейілге даналық серік.

11:3  Әділ жанды адалдығы жетелер,Арамзаның түбіне сұмдығы жетер.

11:4  Қаһарлы күнде байлықтан пайда болмайды,Ал әділдік өлімнен аман сақтайды.

11:5  Таза жанның әділдігі жолын түзер,Арамзаны зұлымдығы сүріндірер.

11:6  Әділді адалдығы құтқарар,Алдамшы ашкөздігінен ұсталар.

11:7  Арамза өлгенде үміті үзілер,Зұлымның күткені босқа кетер.

11:8  Әділ жан пәледен құтқарылар,Арамза оның орнына соған ұшырар.

11:9  Арсыз адам сөзімен жақынын жояр,Әділ жан түсінігімен аман қалар.

11:10  Әділдің амандығына қала қуанар,Зұлымның құруына мәз-мейрам болар.

11:11  Әділдің ақ батасымен қала өркендер,Зұлымның жалған тілінен бытырап кетер.

11:12  Ақылсыз көршісін келекелер,Ақылды аузына ие боп жүрер.

11:13  Өсек тасыған сырыңды ашар,Адал жан ісіңді құпия сақтар.

11:14  Жетекшіге зәру ел тозар,Кеңесшісі мол ел озар.

11:15  Бөтенге кепіл болған пәлеге ұшырар,Кепілдіктен бас тартқан қауіпсіз болар.

11:16  Сүйкімді әйел абыройға бөленер,Күш сала істеген байлықты иемденер.

11:17  Қайырымды өз жанына рақым табар,Қатыгез өз тәніне зиян туғызар.

11:18  Арамза өткінші өнім жинайды.Әділдік сепкеннің сыйы тозбайды.

11:19  Шын әділдік өмір сыйлар,Зұлымдыққа ұмтылған өлім табар.

11:20  Зымиян жаннан Жаратқан жиренер,Мінсіз жүргенге Ол сүйсінер.

11:21  Сөз жоқ, зұлым жан жазасын тартар,Әділдің ұрпағы аман құтылар.

11:22  Әдемі, алайда әдепсіз әйел затыШошқа мұрнындағы алтын сырға сияқты.

11:23  Әділдің тілегені жақсылықпен бітер,Зұлымның күткені ашу-ызамен бітер.

11:24  Қолы ашық адам байи түсер,Тым сараң жан кедейлене түсер.

11:25  Жомарт жан игілікке кенелер,Басқаны сергіткен өзі де сергір.

11:26  Аштықта астық жасырғанды жұрт қарғар,Астығын елге сатқанға батасын жаудырар.

11:27  Жақсылыққа ұмтылған рақым іздеп табар,Зұлымдыққа ұмтылған зұлымдыққа тап болар.

11:28  Байлығына сенім артқан сүрінер,Ал әділ жан жапырақтай көгерер.

11:29  Отбасының берекесін кетірген дымсыз қалар,Зердесіз зерделі жанға қызмет қылар.

11:30  Әділ жанның жемісі өмір сыйлар ағашқа ұқсар,Зерделі жан адамдарды әділдікке тартар.

11:31  Әділ жан бұ дүниеде тиістісін алмақ,Зұлым мен күнәкар одан бетер жазаланбақ.

Chapter 12

12:1  Тәрбиені ұнатқан — білімді де ұнатқан,Ал ескертуді жек көрген — санасыз надан.

12:2  Ізгі жанды Жаратқан Ие ұнатар,Зымиянға Ол үкімін шығарар.

12:3  Адам зұлымдықпен берік болмас,Ал әділ жанның түп-тамыры мызғымас.

12:4  Ізгі әйел күйеуінің абыройын асырар,Арсыз әйел күйеуінің қуатын тауысар.

12:5  Әділдің ой-ниеті әділетті,Арамзаның кеңесі алдамшы.

12:6  Зұлымның сөзі қан төгер тұзақ құрар,Әділдің сөзі пәледен құтқарар.

12:7  Зұлым құлап, із-түзсіз жоқ болар,Әділдің шаңырағы берік тұрар.

12:8  Ақылына қарап адамды мақтар,Ойы бұзық жан жексұрын болар.

12:9  Кеуде көтеріп аш жүргеннен гөрі,Адал еңбек еткен қарапайым жан игі.

12:10  Ізгі жан малының да қамын ойлар,Арамзаның жүрегі қатыгез болар.

12:11  Жерін өңдегеннің қарны тоқ,Бос қиял қуғанның ақылы жоқ.

12:12  Зұлымның олжасына сұрқия көз салар,Тамыры берік әділ жан жемісті болар.

12:13  Арамза жалған сөзінен ұсталар,Әділ жан пәледен аман құтылар.

12:14  Аузынан шыққан жақсы сөзі адамды тоқ қылар,Еңбек еткен қолы да ақысын алар.

12:15  Ақымақ жүрген жолым тура дер,Дана жан кеңеске құлақ түрер.

12:16  Ақымақтың ашуы бірден бетіне шығар,Ақылды жан шеккен жәбіріне немқұрайды қарар.

12:17  Білген шындығын айтқан әділдікті паш етер,Жалған куәгер болған опасыздық етер.

12:18  Мылжың өз тілімен семсердей шағар,Дана өз тілімен жанның жарасын сауықтырар.

12:19  Шыншылдың сөзі мәңгілік,Өтірікшінің сөзі бір-ақ сәттік.

12:20  Зұлымдық ойлағанның жүрегі толған сұмдық,Татулық ойлағанның жүрегі толған шаттық.

12:21  Әділге күнәнің кесірі жұқпас,Зұлым толған пәлесінен арылмас.

12:22  Жалған тіл Жаратқанға жиренішті,Ақиқатты айтатын Оған сүйкімді.

12:23  Зерделі білімін жасырар,Зердесіз надандығын жариялар.

12:24  Еңбекқор қол билікке жеткізер,Жалқау қол құлдыққа түсірер.

12:25  Сары уайым адамның еңсесін басар,Жақсы сөз оның көңілін тасытар.

12:26  Әділ жан серіктерін ақ жолмен бастар,Арамзаның жолы оларды адастырар.

12:27  Жалқау аң аулап, етін қуыруға да ерінер,Ал еңбекқордың меншігі құндана түсер.

12:28  Әділдік жолында шынайы өмір бар,Онымен жүрген мәңгі өлімнен құтылар.

Chapter 13

13:1  Ақылды бала әке тәрбиесін қабыл алар,Ал мысқылшыл ескертуге құлақ аспас.

13:2  Адам игі сөздерінің жемісін көрер,Ал опасыз жан зорлық-зомбылық көздер.

13:3  Аузына ие болған өмірін сақтар,Аузын айқара ашқан пәлеге ұшырар.

13:4  Жалқау мол аңсағанмен аз алар,Ынтамен еңбек еткен тоқ болар.

13:5  Әділ өтірік сөзді жек көрер,Зұлым арсыз ісімен абыройын төгер.

13:6  Таза жанды әділдігі аман сақтар,Күнәкарды зұлымдығы құлатар.

13:7  Бай болғансыған біреудің түгі де жоқ,Ал кедейсіген басқа біреу байлыққа тоқ.

13:8  Байлық байдың өміріне төлем болар,Ал кедей қоқан-лоқыдан аман болар.

13:9  Әділдің нұры жарқырап жанар,Зұлымның шырағы өшіп қалар.

13:10  Менмендік дау-жанжал туғызар,Даналық ақылдасқандарда болар.

13:11  Оңай олжа тез таусылар,Еңбекпен жинаған байлығын молайтар.

13:12  Ұзаққа созылған үміт жүрек қажытар,Орындалған тілек өмірді құлпыртар.

13:13  Нақыл сөзді елемеген кесірін көрер,Нұсқауды құрметтеген пайдасын көрер.

13:14  Данышпанның тәлімі — өмір бұлағы,Ол адамды ажал торынан құтқарады.

13:15  Ақыл-парасат адамды ұнамды қылар,Зымиянның жолы тым ауыр болар.

13:16  Зерделі білгірлікпен әрекет етер,Зердесіз надандығын паш етер.

13:17  Зұлым хабаршы пәлеге тап болар,Адал хабаршы амандық орнатар.

13:18  Тәрбиеден безген жоқтық пен масқараға ұшырар,Ескертуге көңіл бөлген қадір-құрметке ие болар.

13:19  Аңсағаны іске асса көңіл сүйсінер,Арам ісінен қайтудан надан жиренер.

13:20  Данамен жолдас болған дана болар,Наданмен жолдас болған пәлеге қалар.

13:21  Күнәкардың соңынан пәле қалмас,Әділ жан ізгі сыйынан ада қалмас.

13:22  Ізгі жанның мұрасы үрім-бұтағына қалар,Күнәкардың байлығы әділ жанға сақталар.

13:23  Кедей жыртқан тың жерден егін бітік шығар,Ал әділетсіздіктің кесірінен бір бөлігі ұрланар.

13:24  Жазасын тартқызбаған баласын сүймейді,Баласын сүйген оны жасынан тәрбиелейді.

13:25  Әділ жан тамағын тойып ішер,Арамзаның қарны аш жүрер.

Chapter 14

14:1  Ақылды әйел үйін өркендетер,Ақылсыз әйел үйін өз қолымен күйретер.

14:2  Тура жолмен жүрген Жаратқанды қастерлейді,Қисық жолға түскен Оны менсінбейді.

14:3  Ақымақ паң сөздері үшін жазаланар,Ақылдының сөздері өзін аман сақтар.

14:4  Өгізі жоқтың қорасы таза тұрар,Ал өгіздің күшінен пайда мол болар.

14:5  Адал куәгер өтірік айтпас,Жалған куәгер өтірігін доғармас.

14:6  Мысқылшыл даналықты іздеп таппас,Зерделіге білім жинау қиын болмас.

14:7  Аулақ жүр ақымақтың қасынан,Ақылды сөз шықпас оның аузынан.

14:8  Естінің даналығы — өз жолын ұғынуы,Ессіздің надандығы — алданып адасуы.

14:9  Надандар күнәні күлкі қылар,Ал әділдер арасында ізгілік орнар.

14:10  Өз қайғысы әркімнің өзіне аян,Қуанышын да бөлісе алмас бөтен жан.

14:11  Қылмыстының үйі құрып кетер,Әділдің мекені гүлденіп өркендер.

14:12  Адамға түзу болып көрінген жолдар да бар,Ақырында олар ажалға бастап апарар.

14:13  Күлгенде кейде жүрегің сыздар,Қуаныш кейде қайғымен аяқталар.

14:14  Опасыз адам тиісті жазасын тартар,Ал ізгі жан лайықты сыйын алар.

14:15  Аңғал кез келген сөзге нанар,Есті жан қадамын байқап басар.

14:16  Ақылды абай болып, пәледен безер,Ақылсыз өркөкірек, бейқам келер.

14:17  Ашушаң мінезді ақымақтық жасар,Арамдық ойлаушы жексұрын болар.

14:18  Ақымақтық — аңғалдың алар үлесі,Білімділік — дананың алар тәжі.

14:19  Жақсының алдында зұлым басын иер,Әділдің қақпасында арамза тізесін бүгер.

14:20  Кедейге өз жақыны да менсінбей қарар,Ал байға доссымақтар көп болар.

14:21  Жақынын жек көрген күнә жасар,Жарлыға игілік еткен жарылқанар.

14:22  Зұлымдық ойлаған жолдан адасып кетер,Игілік ойлаған мейірім мен адалдық көрер.

14:23  Әр бейнеттің зейнеті бар,Бос сөзден тек жоқшылық шығар.

14:24  Дананың алар тәжі — байлық,Наданның алар үлесі — ақымақтық.

14:25  Адал куәгер адам жанын сақтар,Жалған куәгер көпті алдар.

14:26  Жаратқанды шын қастерлеу — берік сүйеніш,Әрі келер ұрпақ та бас сауғалар қорғаныш.

14:27  Жаратқанды шын қастерлеу — өмірдің бұлағы,Ол ажалдың торынан адамды алшақтатады.

14:28  Патшаның ұлылығы — халқының молдығында,Ал бақытсыздығы — соның аздығында.

14:29  Түсінігі мол — ұстамды жанның,Ақымақтығы аян — ашушаңның.

14:30  Жан тыныштығы ғұмырды ұзартар,Ал қызғаныш денеге жара салар.

14:31  Жарлыны қанаған — Жаратушысын менсінбеген,Жарлыны қамқорлаған — Жаратушысын қастерлеген.

14:32  Арамза өз күнәсінен опат болар,Ал әділдің өлерде де үміті бар.

14:33  Даналық зерделінің жүрегіне орнығар,Аңғалдардың арасынан да өзін танытар.

14:34  Әділдігі халықтың дәрежесін көтерер,Ал заңсыздығы халықты масқара етер.

14:35  Парасатты нөкері патшаға жағар,Масқара болғаны ашуын туғызар.

Chapter 15

15:1  Жәбір сөз ашу туғызар,Биязы жауап ашуды басар.

15:2  Дана жанның тілі білімді мақтар,Аңқаудың аузынан надандық ағылар.

15:3  Жаратушының көз алдында бәрі аян,Бар жақсы мен жамандар айқын Оған.

15:4  Мейірімді тіл өмір сыйлайтын ағашқа ұқсар,Өтірікші тіл рухыңды жаншып-басар.

15:5  Әкенің тәрбиесінен ақымақ безер,Ескертуге ден қойған парасатқа кенелер.

15:6  Әділдің үйінде мол қазына болар,Арамзаның тапқаны өз берекесін алар.

15:7  Дананың тілі білім себеді,Наданның санасы олай істемейді.

15:8  Арамзаның құрбандығынан Жаратқан жиренер,Ал әділдің мінажаты Оны сүйсіндірер.

15:9  Арамзаның жолынан Жаратқан жиренер,Әділдікті қуғанға Ол сүйсінер.

15:10  Жолдан безген ауыр жаза тартар,Ескертуді жек көрген опат болар.

15:11  О дүние мен тозақ Жаратқанға аян,Оған адам жүрегі содан бетер аян.

15:12  Мысқылшыл өзіне ескерткенді ұнатпас,Дананың маңына ол жақындамас.

15:13  Жүректің қуанышы бет-жүзді жарқыратар,Жүректің қайғысы көңілді жабырқатар.

15:14  Зерделінің санасы білім қуар,Зердесіз ақымақтыққа тойынар.

15:15  Бақытсыздың қай күні де қайғыдан арылмас,Қуанышты жанның тойы тарқамас.

15:16  Мол қазынасы болып, уайымдағаннан гөріАзды қанағат етіп, Жаратқанды қастерлеген игі.

15:17  Жек көрген жан ұсынған семіз сиыр етіненКөкөніс тағамы игі сүйген жан берген.

15:18  Ашушаң дау туғызар,Байсалды дауды басар.

15:19  Жалқаудың жолын тікен басар,Адалдың жолы тегіс болар.

15:20  Ақылды бала әкесін риза қылар,Ақылсыз жан шешесін қор қылар.

15:21  Ақылы азды ақымақтық сүйсінтер,Ал ақылды жан тура жолмен жүрер.

15:22  Кеңессіз құрған іс аяқсыз қалар,Көптің ақылымен ол жүзеге асар.

15:23  Дәл айтылған жауап адамды қуантар,Уақтылы айтылған сөз бір ғанибет болар.

15:24  Дананың өмір жолы биікке бастар,Ажалдан оны сақтап қалар.

15:25  Жаратқан Ие менменнің үйін талқандар,Ол жесірдің жерінің шекарасын қорғар.

15:26  Зұлымның жоспарларынан Жаратқан жиренер,Пәк жанның сөздеріне Жаратқан сүйсінер.

15:27  Пайдақор отбасының берекесін кетірер,Параны жек көрген тыныш өмір сүрер.

15:28  Әділ жан жауабын ойлап берер,Арамза жаман сөзін лақ еткізер.

15:29  Арамзадан Жаратқан Ие алыс болар,Әділдің мінажатына Ол құлақ салар.

15:30  Жарқын жүз жүректі қуантар,Жақсы хабар денеге қуат дарытар.

15:31  Өмірдің тәрбиесіне құлақ түргендерДаналар арасынан орын тебер.

15:32  Тәрбиеге ден қоймаған өз жанын жек көрер,Ескертуді тыңдаған ақыл-парасат иемденер.

15:33  Жаратқанды шын қастерлеу даналыққа үйретерЖәне кішіпейіл жанның абыройы өсер.

Chapter 16

16:1  Адам жүрегінде жоспар құрар,Ал соның жауабы Жаратқаннан болар.

16:2  Адамға күллі істері жөн іспетті,Ал Жаратқан Ие тексереді ой-ниетті.

16:3  Жаратушыға сеніп тапсыр бар ісіңді,Сонда құрған жоспарың болар өнімді.

16:4  Жаратқан Ие бәрін де өз мақсатына сай жасар,Арамзаны Ол апатты күнге қалдырар.

16:5  Жаратқан Иеге жексұрын — жүрегі паңдар,Шүбә жоқ, жазасыз қалмайды олар.

16:6  Рақыммен және шындықпен күнәлар кешірілер,Жаратқанды шын қастерлейтін күнәдан аулақ жүрер.

16:7  Адамның жолы Жаратқанға ұнаса,Тату қылар соның жауларын да.

16:8  Ағыл-тегіл арам кірістен гөрі,Аз болса да адал пайда игі.

16:9  Жүрер жолын адам жүрегінде жоспарлар,Ал оның қадамдарын Жаратқан Ие бағыттар.

16:10  Патшаның сөзі Тәңірдің шешімі іспетті,Ол әділ билік айтуға тиісті.

16:11  Адал таразы — Тәңір Иенің талабы,Өлшеуіш тастарға Ол назар аударады.

16:12  Патшаға зұлымдық жексұрын болар,Әділдік оның тағын нығайтар.

16:13  Адал тілді патша жақтырар,Ақиқат айтқанды ол ұнатар.

16:14  Патшаның қаһары — ажалдың жаршысы,Ал ақылды жан оның қаһарын басады.

16:15  Патшаның жылы жүзі жігерлендірер,Ризашылығы көктемгі жаңбырдай сергітер.

16:16  Даналық иемденгенің алтыннан да құнды,Естілік иемденгенің саф күмістен тиімді.

16:17  Әділдің ақ жолы зұлымдықтан алшақтатар,Жолына қырағы жан өмірін аман сақтар.

16:18  Менмендік — күйреудің басы,Асқақтық — құлаудың алды.

16:19  Асқақпен олжа бөліскенше,Кедеймен кішіпейіл болған артық.

16:20  Ақылмен еңбек еткен игілік табар,Жаратқанға сенім артқан бақытты болар.

16:21  Жүрегі дананы зерделі дер,Ұнамды тіл әсерлі тәлім берер.

16:22  Ақылдыға естілік — өмір бұлағы,Ақылсызға ақымақтық — тартар жазасы.

16:23  Дананың ақылы сөзін де дана қылар,Ол аузынан тәлімді сөз шығарар.

16:24  Ұнамды сөз балдай тәтті,Жаныңа жағымды, тәніңе шипалы.

16:25  Адамға түзу болып көрінген жолдар да бар,Ақырында олар ажалға бастап апарар.

16:26  Тәбеті жұмысшыға жұмыс істетер,Аштығы оған еңбек еткізер.

16:27  Сұрқия адам зұлымдық ойлайды,Айтқан сөзі жалындай жалмайды.

16:28  Арамза араздық туғызар,Өсекші достарды айырар.

16:29  Зорлықшыл адам жолдасын аздырар,Еліктіріп оны теріс жолға салар.

16:30  Көзін сығырайтатын сұмдық ойластырар,Ернін жымқыратын зұлымдық дайындар.

16:31  Ағарған шаш — салтанатты тәж,Ақ жолмен жүрген соған қол жеткізер.

16:32  Қуатты жасақшыдан сабырлы жан артық,Қаланы басып алғаннан ұстамды жан артық.

16:33  Лақтырған жеребең алдыңа түсер,Оның шешімін Жаратқан Ие берер.

Chapter 17

17:1  Жанжалды үйдің мол етінен гөріТатулықпен жеген қатқан нан игі.

17:2  Арсыз ұлды ұғымпаз құлы билер,Ағайындарымен бірге мұрасын бөлісер.

17:3  Алтынды отта балқытып, күмісті көрікте сынар,Адам жүрегін Жаратқанның Өзі тексеріп сынар.

17:4  Зұлымдық істеуші залым тілге құлақ асар,Өтірік айтушы сұмдық тілге ден қояр.

17:5  Кедейді тілдеген Жаратушысын қорлайды,Сәтсіздікке қуанған жазасыз қалмайды.

17:6  Қарттардың тәжі — немере-шөберелері,Балалардың мақтанышы — әке-шешелері.

17:7  Өрелі сөз ақымаққа еш жараспас,Өтірік сөз мырзаға одан бетер жараспас.

17:8  Сый-тарту беруші оны сиқырлы тастай көрер,Қайда барса да, ол табысқа қол жеткізер.

17:9  Қатені кешіретін достығын нығайтар,Ал оны айта беретін досынан айырылар.

17:10  Ақылсызға берген жүз дүреден гөріАқылдыға берген бір сөгіс әсерлі.

17:11  Зұлым жан тек бүлікті көздер,Оған қарсы қатал өкіл жіберілер.

17:12  Наданның ақымақтығына тап болғаннан гөріҚонжығынан айырылған аюға тап болған игі.

17:13  Жақсылыққа жамандық қайтарған —Өз үйіне үздіксіз пәле шақырған.

17:14  Басталған ұрыс тасқын суға ұқсас,Жанжал қызбай тұрып, дауды бас.

17:15  Ақтау кінәліні, айыптау кінәсізді —Екеуі де Жаратқан Иеге жиренішті.

17:16  Даналықты меңгеруге құлшынысы болмаса,Наданның қолындағы ақшадан не пайда?

17:17  Шынайы дос әрдайым жақсы көрер,Қиыншылықта бауырыңдай көмектесер.

17:18  Ұғымсыз жан қол алысар,Басқаның қарызына кепіл болар.

17:19  Жанжалды сүйген күнәні ұнатқан,Кеудесін тым көтерген пәле шақырған.

17:20  Қастық ойлаған жақсылық таппайды,Жалған сөйлеген пәлеге ұшырайды.

17:21  Надан ұл өзін туғанға сор,Ақымақтың әкесі қуаныштан құр.

17:22  Көтеріңкі көңіл шипа болар,Жабырқаңқы көңіл тәнді қуартар.

17:23  Арамза жасырын пара алар,Әділет жолын бұрмақ болар.

17:24  Ақылды жан даналықты назарында ұстар,Ақымақтың көзі жер түбін шарлар.

17:25  Надан ұл әкесін қапаландырар,Туған анасын ашындырар.

17:26  Әділ жанды жазалау игі болмас,Адал жүрген мырза жанды дүрелеу жараспас.

17:27  Есті адам байыппен сөйлер,Ұғымды жан байсалды жүрер.

17:28  Үндемесе тіпті наданды саналы дер,Аузына ие болса, ол дана болып көрінер.

Chapter 18

18:1  Саяқ жан қара басын ойлар,Даналық атаулыға қарсы шығар.

18:2  Ақымақ парасатты жек көрер,Өз ойын білдіруді жақсы көрер.

18:3  Зұлым өзімен асқақтық әкелер,Ұятты қылыққа масқара ерер.

18:4  Адамның сөзі — тұңғиық судай,Даналық көзі — тасқынды бұлақтай.

18:5  Соттау әділді, қолдау арамды —Әділетсіз соттың қылығы.

18:6  Ақымақтың тілі жанжал туғызар,Аузымен өзіне жаза тартқызар.

18:7  Өз аузы ақымақты ажалға бастар,Өз тілі жанына тұзақ құрар.

18:8  Өсекшінің сөзі сондай дәмді,Ішіңе кіріп, баурайды жан дүниеңді.

18:9  Жұмысына немқұрайды —Ысырапшылдың ағайыны.

18:10  Жаратқан Иенің есімі — мықты мұнара,Бас сауғалаған әділге қауіпсіз пана.

18:11  Байдың байлығы алынбас қамалдай,Өз қиялында заңғар дуалдай.

18:12  Адам құлар алдында асқақ болар,Абыройы асар алдында кішіпейіл болар.

18:13  Тыңдамай жатып жауап қайтарған —Ақылсыз, масқара болатын жан.

18:14  Адамның қиналысына өз рухы төзер,Ал рухы күйрегенге кім дем берер?

18:15  Зерделінің санасы білімді иемденер,Дананың құлағы білімді іздей берер.

18:16  Сый-тартуы берушінің жолын ашар,Әкімдер алдына дейін апарар.

18:17  Бірінші боп дауласқандікі жөн көрінер,Ал қарсыласы келіп, сауал қойып тексерер.

18:18  Жеребе тастау дау-жанжалды басар,Мықты қарсыластарды ол ажыратар.

18:19  Ренжіген ағайын — бекітілген қаладай,Дауласқан адамың — бекітілген қамалдай.

18:20  Тілінің жемісімен адам қарнын тойдырар,Сөзінің өнімімен жанын тойындырар.

18:21  Тілде өмір мен өлімнің билігі болар,Сөзге үйір соның жемісін татар.

18:22  Әйел алған — береке тапқан,Жаратқан Иенің жарылқауын алған.

18:23  Мұқтаж адам жалына сөйлер,Бай оған дөрекі жауап берер.

18:24  Бірін-бірі күйреткен доссымақтар бар,Шынайы дос ағайыннан жақын болар.

Chapter 19

19:1  Жалған тілді наданнан гөріАдал жүрген жарлы игі.

19:2  Білімсіз құлшыныс жаман болар,Тым асыққан жолдан таяр.

19:3  Өз ақымақтығы адамның жолын бұзар,Ал жүрегінде ол Жаратқанға ашуланар.

19:4  Байлық «достарды» молайтар,Кедей бар досынан да айырылар.

19:5  Жалған куә жазасыз қалмас,Өтірік айтқыш құтыла алмас.

19:6  Мырзаға жағынуға көп жұрт әуес,Сый-тарту берушімен барлығы да «дос».

19:7  Бар туысы кедей жанды жек көрер,Ал достары солардан бетер одан безер,Сөйлессем деп талпынғаны болар бекер.

19:8  Парасатқа иемденуші өз жанын ұнатар,Естілікке мән беруші игілік табар.

19:9  Жалған куә жазасыз қалмас,Өтірік айтқыш тірі қалмас.

19:10  Наданға салтанатты өмір сүру жараспас,Малайға бастықтарды билеу одан бетер жараспас.

19:11  Даналығы адамға сабыр сыйлар,Қатені кешіру оған құрмет болар.

19:12  Патшаның ашуы — ақырған арыстандай,Ал ризалығы — шөптің ғанибет шығындай.

19:13  Ақылсыз бала әкесінің күйреуі болар,Ұрысқақ әйел аққан тамшыдай жүйкені жұқартар.

19:14  Үй мен мал-мүлкің — мұраң әке-шешеңнен,Ал ақылды әйелің — сыйың Жаратқан Иеңнен.

19:15  Жалқауды ұйқы басар,Енжардың қарны ашар.

19:16  Өсиетті сақтаған өмірін сақтар,Жолына ден қоймаған ажалға ұшырар.

19:17  Жарлыны қамқорлаған — Жаратқанға қарыз бергені,Игі ісінің сауабын Жаратқан қайтып береді.

19:18  Балаңды жөнге сал үміт барда,Өмірінің күйреуіне кінәлі болма.

19:19  Ашушаң жан лайықты жазасын тартсын,Аясаң, тағы жазалауға мәжбүр боларсың.

19:20  Ақылды тыңдап, нақылға бағын,Алдағы кезде дана боларсың.

19:21  Жүрегінде адам көптеген жоспар құрар,Ал Жаратқанның ұйғарымы жүзеге асар.

19:22  Адамның ұнамдылығы — берік мейірімі,Өтірікшіден гөрі жарлы болғаны игі.

19:23  Жаратқанды қастерлеу шын өмірге бастар,Жаныңа тыныштық сыйлап, пәледен қорғар.

19:24  Жалқау қолын табаққа салар,Ал аузына апаруға жалығар.

19:25  Мазақшылды жазаласаң, аңғырт жан да ұғынар,Естіге тек ескертсең, ол содан сабақ алар.

19:26  Әкесін тонап, шешесін қуған ұл —Ар-ұждансыз, жексұрын бұл.

19:27  Балам, тәлімді тыңдауды тоқтатқаның —Білімді сөзден бас тартқаның.

19:28  Жалған куәгер әділ сотты мазақтар,Зұлымдар аузымен жамандықты жалмар.

19:29  Мазақшыл адамға үкімі даяр,Қыңыр ақымаққа жазасы даяр.

Chapter 20

20:1  Шарап — қорлағыш, сыра — даурықтырғыш,Ішімдікке салынған әркім ақылсыз.

20:2  Патшаның қаһары — ақырған арыстан,Ашуын тұтатқан — басына пәле шақырған.

20:3  Жанжалға бармау адамға абырой болар,Ал ақымақ болса, жанжалға асығар.

20:4  Жалқау мезгілінде жерін жыртпас,Орақ кезі жеткенде өнім таппас.

20:5  Адамның ой-ниеті тұңғиық судай болар,Ақылды адам олардан сарқып алар.

20:6  Өз мейірімін көп адам мақтан тұтар,Ал шынымен адал жанды кім табар?

20:7  Әділ жан мінсіз өмір сүрер,Балалары жарылқауды иемденер.

20:8  Сот тағында отырған патшаларБар қылмысты көзбен сұрыптап шығарар.

20:9  Жүрегімді таза ұстап, күнәсіз жүрдімДеп тайсалмай айта алар еді кім?

20:10  Тең емес таразы, тең емес өлшем —Екеуін де жек көрер Тәңір Ием.

20:11  Істерін байқасаң баланың,Білесің мінезінің таза, дұрысын.

20:12  Еститін құлақ пен көретін көздіңЕкеуін де жаратты Тәңір Иең.

20:13  Ұйқышыл болма, тапшылыққа ұшырарсың,Қырағы болғын, тамаққа тойынарсың.

20:14  Сатып алушы затты «тым нашар» деп сынар,Ал былай шығып, арзанға алғанына мақтанар.

20:15  Алтын да бар, маржан да мол,Зерделі тіл — нағыз қазына сол.

20:16  Бөгдеге біреу кепіл болса,Шапанын шешіп алыңдар сонда,Кепілдік болсын бөгденің қарызына.

20:17  Адамның алдап тапқан наны тәтті,Ал кейін аузы құмға толы іспетті.

20:18  Ақылдасқан іс берік тұр,Соғысар алдында кеңес құр.

20:19  Өсек тасыған сырыңды ашар,Серігің болмасын сөзқұмар!

20:20  Әке-шешесін қарғағанныңЖанары қара түнекте сөнер.

20:21  Тым ерте иемденген мұралы еншіңСоңынан болмас шынайы берекең.

20:22  Зұлымдықтың кегін қайтарам деме,Тәңір Иеге тапсыр, Ол қолдайды сені.

20:23  Жаратқанға мүлдем ұнамсызы —Дәл емес өлшем тастары,Өте жаман да — жалған таразы.

20:24  Адамның қадамдарын Тәңір Ие белгілер,Онсыз адам жүрер жолын қайдан білер?

20:25  Тәңірге асыға өз меншігін бағыштау,Ал берген антына соңынан өкіну,Бұл — өзіне-өзі тұзақ құру.

20:26  Ақылды патша қылмыскерлерді анықтар,Кейін соларды талқандап жазалар.

20:27  Адамның рухы — Жаратқанның шырағы,Жүрек түкпірлерін зерттейді ол қырағы.

20:28  Мархабат пен ақиқат патшаны қорғайды,Мызғымас мейірімі оның тағын қолдайды.

20:29  Жастардың мақтанары — күш-қуаты,Қарттардың қадірі — ағарған шашы.

20:30  Соққының ізі адамды зұлымдықтан арылтар,Әділ жазасы жан дүниесін тазартар.

Chapter 21

21:1  Патшаның жүрегі Жаратқанның қолындаҰқсайды аққан суға өзен салаларында:Жаратқан бағыттайды оны қалаған жағына.

21:2  Өз жолы адамға түзу болып көрінер,Ал оның жүрегін Жаратқан Ие тексерер.

21:3  Адамның адалдық пен әділдік сақтағаныЖаратқанға құрбандық шалғанынан ұнамды.

21:4  Көз тәкаппарлығы, жүректің асқақтығыЕкеуі де күнә — зұлымның қылықтары.

21:5  Ұқыптының ой-ниеті дәулетке бастар,Тым асыққан тапшылыққа ұшырар.

21:6  Жалғандықпен жиналған байлық —Ұшып кетер бу әрі ажалды тұзақ.

21:7  Зұлымның зомбылығы өзін жоқ қылар,Әділ істен бас тартқаны себепшісі болар.

21:8  Айыптының жолы — қисық соқпақ,Айыпсыздың жүрісі түзу болмақ.

21:9  Ұрысқақ әйелмен бір үйде тұрғаншаҮй төбесіндегі күркеде тұрған артық оңаша.

21:10  Зұлымның жаны сұмдық көздер,Өз жақынына қаталдық көрсетер.

21:11  Мазақшыл жазаланса, аңғырттың даналығы артар,Дана жан тәлім алса, ол содан білім қабылдар.

21:12  Әділ Тәңір Иеміз зұлымның үйін бақылар,Содан зұлымды құлатып, көзін құртар.

21:13  Жарлының зарына құлағын жабатынТаппас өз зарына құлақ асатын.

21:14  Жасырын сый-тарту ашуды тыншытар,Құпия сыйлық зор қаһарды басар.

21:15  Әділдік жасалса әділдер қуанар,Ал зұлымдық жасаушылар шошынар.

21:16  Даналық жолынан адасқан —О дүниеге жақында аттанар жан.

21:17  Байи қоймас шарап, майға құмартқан,Кедейленер аса сауықшыл жан.

21:18  Арамза адам әділдің төлемі болар,Опасыз ұсталып, адал жан құтылар.

21:19  Ұрысқақ, ызақор әйелмен тұрғанша,Оңаша тұрған артық айдалада.

21:20  Дананың мекені май мен байлыққа толар,Ал надан өзінде барды шашар.

21:21  Әділдік пен берік мейірім жолынанШын өмір, әділет, құрмет табады жан.

21:22  Күштілердің қаласын кемеңгер басып алар,Олар сенген қамалдың күл-талқанын шығарар.

21:23  Тілі мен аузына ие болғанПәледен басын сақтар аман.

21:24  Өркөкірек, паң адамды мысқылшыл дер,Асқан менмендікпен ол әрекет етер.

21:25  Жалқауды құмарлықтары құртар,Себебі қолы жұмыстан қашар.

21:26  Жалқау жан күні бойы алуды көксер,Ал әділ жан мұқтажға аямай берер.

21:27  Зұлымның құрбандығын Жаратқан жек көрер,Арам оймен ұсынса оны, одан да бетер.

21:28  Өтірік айтатын куә құрып кетер,Ал өз құлағымен естігеннің сөзі өтер.

21:29  Азғын жан сондай батыл болып көрінер,Әділ жан жүрер жолына көңіл бөлер.

21:30  Ешбір даналық, түсінік пен кеңесЖаратқан Иеге қарсы келмес.

21:31  Жауынгер шайқасқа атын дайындар,Ал жеңісті оған Жаратқан Ие сыйлар.

Chapter 22

22:1  Ізгі атағың бағалы зор байлықтан,Жақсы абыройың құнды күміс-алтыннан.

22:2  Бай мен жарлының ортақ қасиеті:Екеуін де жаратты Тәңір — Құдай Иелері.

22:3  Зерделі жан қатер көріп бас сауғалар,Аңғал адам жүре беріп, зиян табар.

22:4  Жаратқанды терең қастерлейтін кішіпейілдерБайлық, абырой, шынайы өмірге кенелер.

22:5  Зымиянның жолы тікен мен торға толған,Өзіне сақ болған аулақ жүрсін содан.

22:6  Баланы жастан салсаң тура жолға,Есейгенде ол содан таймайды да.

22:7  Бай адам жарлыға үстемдік құрар,Қарыздар қарыз бергеннің құлы болар.

22:8  Әділетсіздік сепкен пәлені орар,Оның қаһарының сойылы сынып қалар.

22:9  Жомарт жан жарлымен нанын бөлісер,Құдайдың жарылқауына кейін кенелер.

22:10  Қорлаушыны қусаң, жанжалдан арыларсың,Ұрыс-керіс, балағаттан ада боларсың.

22:11  Жүрек пәктігін жақтыратын,Ұнамды сөздерді айтатынЖанға патша да болар жақын.

22:12  Жаратқан Ие білімге қырағы болар,Опасыздардың істерін Ол құлдыратар.

22:13  «Далада арыстан бар, алаңда көзімді құртар»Деп жалқау ұдайы сылтау айтар.

22:14  Азғын әйелдің сөздері — терең шыңырау,Тәңір Ие жақтырмаған пенде соған құлар-ау.

22:15  Баланың жүрегінде надандық бар,Тиянақты тәрбие оны содан арылтар.

22:16  Баюы үшін кедейге жәбір көрсететінӘрі байға сыйлықтар бере беретінАдам болады кедейленетін.

22:17  Даналардың айтқандарын құлақ түріп тыңда,Бермек тәліміме зейініңді бағышта!

22:18  Игі болар оларды есіңде сақтасаң,Әрі аузыңнан да ешбір тастамасаң.

22:19  Сенімің болсын деп Жаратқан Иемізде,Осыны бүгін үйретемін дәл өзіңе.

22:20  Саған ақыл-кеңес пен білім беру үшінМына отыз нақылды жазған едім,

22:21  Ақиқат, адал сөздер үйренуің үшін,Өзіңді жібергенге дәл жауап беруің үшін:

22:22  Жарлыны жарлы деп тонама,Бейшараны дау сотында қыстама!

22:23  Солардың мүдделерін Жаратқан Ие қорғайды,Оларды тонағандардың өздерін тонайды.

22:24  Ызақормен дос болма,Ашушаңмен байланыспа.

22:25  Әйтпесе өзің соған еліктейсің,Тұзаққа түсіп, күйреп кетесің.

22:26  Қол алысып, бөтеннің қарызынаКепіл болатындай ақылсыз болма!

22:27  Болмағанда төлейтін ақшаңТөсегіңді тартып алар астыңнан.

22:28  Ата-бабаң салып кеткен межеңдіЖасырын жылжытып, ұлғайтпа жеріңді.

22:29  Кездестірсең біреуді ісіне аса шебер,Жай адамдарға емес, патшаларға қызмет етер.

Chapter 23

23:1  Әміршімен дастарқандас болған уақытыңдаАлдыңда кім отырғанын есіңде ұста.

23:2  Қомағай да ашқарақ болып жүрме,Тамағыңа пышақ тақағандай тәбетіңді бөге.

23:3  Әміршінің дәмді тағамдарына болма құмар,Мүмкін, ол қу ниетпен ұсынған шығар.

23:4  Бай боламын деп өзіңді зорықтырма,Даналық бар сондай ойдан бас тартқанда.

23:5  Байлыққа көзіңді салсаң, ол қанат бітіпАспанға ұшқан бүркіттей лезде болар ғайып.

23:6  Сараңның асын ішпе,Дәмді тағамдарын көксеме.

23:7  Ол қара басының ғана қамын ойлайды,«Ішіп-же» деп сені қолпаштайды,Бірақ онысын шын жүректен айтпайды.

23:8  Аз-кем жеген асыңды кейін құсып тастарсың,Зая кетер инабатты айтқандарың.

23:9  Ақымаққа бекер айтпа сөздеріңді,Ол менсінбейді ғой берген кеңесіңді.

23:10  Ежелгі межені жасырын жылжытпа,Жетімнің жеріне қолыңды сұқпа!

23:11  Өйткені оны Қорғаушы қуатты,Мүддесін қорғап саған қарсы тұрады.

23:12  Санаңды тәлімге бұр,Құлағыңды нақылға түр.

23:13  Баланы тәрбиесіз, бетімен жіберме,Жөнімен жазаласаң ол өлмейді де,

23:14  Шектеу қойып, оны жөнге салсаң,Ажалдан жанын аман сақтарсың.

23:15  Балам, егер шынымен дана болсаң,Жүрегім қатты шаттанады бұған,

23:16  Ақиқат сөздер ғана шықса аузыңнан,Қуанышым қойныма сыймайды соған.

23:17  Күнәкарларды ешқашан күндеме,Тәңір Иені әр күні шын қастерле!

23:18  Сонда болар жарқын келешегің,Әрі үзілмес сенің күдерің.

23:19  Ақылды бол, балам, мені тыңда,Жүрегіңді тура жолға бағытта:

23:20  Шарап ішіп, етке тоймасМешкейлерге сен қосылма!

23:21  Мешкейлік, маскүнемдік жарлы қылар,Ұйқышылдың киімі тоз-тоз болар.

23:22  Тыңда өзіңді дүниеге келтірген әкеңді,Менсінбей жүрме қартайды деп шешеңді.

23:23  Шындықты тауып, оны ешқашан сатпа:Ие бол даналық, тағылым мен парасатқа.

23:24  Әділдің әкесі қатты қуанады,Дананың шешесі де шаттанады.

23:25  Осылай ата-анаң шаттана алсын,Иә, туған анаң әндетіп қуансын!

23:26  Балам, жүрегіңді маған бағышта,Риза бол өзіңді жүргізетін жолдарыма!

23:27  Себебі азғын әйел — түпсіз шыңыраудай,Түскен адам шыға алмас тар құдықтай.

23:28  Бөтен әйел қарақшыдай торуылдап күтер,Опасыз жандардың санын көбейтер.

23:29  Кімде пәле, қайғы, жанжал бар?Кімде шағым, қажет емес жара бар?Кімнің көзі көреді бұлыңғыр?

23:30  Мұның бәрі шарап ішіп,Ұзақ отыратындарда болар,Ішімдіктерді араластырып,Дәмін тататындарда болар.

23:31  Сен шараптың қалай қызарып,Тостағанда құбыла жалтырап,Бірқалыпты жұмсақ жұтылғанынаЛайым қызықтап қарайтын болма!

23:32  Әйтпесе ол соңында жыландай шағып алар,Денеңе сұр жыландай уын шашар,

23:33  Көз алдыңа елестеп бөгде бейнелер,Жүрегіңнен шығар жаман сөздер;

23:34  Сонда ұқсарсың теңіздің қақ ортасындаКеме діңгегінің ұшар басындаҰйықтап жатқан сорлы жанға;

23:35  Былай дерсің: «Ұрғанда ауырмады ешбір жерім,Итергенде мені түк те сезбедім,Оянғанда тағы да ішімдікті іздеймін».

Chapter 24

24:1  Зұлымдарды күндеме,Қосылуды көксеме,

24:2  Ойлары — зорлық ету,Сөздері — сұмдық істеу.

24:3  Даналықпен үй салынар,Парасатпен берік болар,

24:4  Білгірлікпен үйдің ішіӘр түрлі әсем дүниеге толар.

24:5  Дананың қуаты басым болар,Білгірдің күші нығайып толар.

24:6  Соғысты ақыл-кеңеспен басқар,Кеңесшісі көп жеңіп шығар.

24:7  Даналық тым жоғары ақымаққа,Аузын ашпас ол даналар бас қосқанда.

24:8  Сұмдық жасауды жоспарлаған жанАрам ниетті деп аталған.

24:9  Ақылсыздың арам ойы күнәкар,Мысқылшыл жан жұртқа жексұрын болар.

24:10  Тап болған қиындыққа мойығаның —Тым аздығы бойыңдағы қуатыңның!

24:11  Ажалға айдалып бара жатқандарды құтқар,Қырғынға теңселіп бара жатқандарды қайтар!

24:12  «Біздер білген жоқпыз» дейсің бе?Жүрек түкпірін сынайтынЖаратқан шындықты білмей ме?Ұдайы жаныңды бақылайтынТәңір Ие білмей қалар дейсің бе?Ісіне қарап әрбір жанныңҚарымтасын Ол береді де.

24:13  Балам менің, бал же, бойыңа ол нәрлі,Балауыз ұясынан тамғанын же, таңдайыңа ол тәтті,

24:14  Дәл солай даналық та жаныңа игілікті:Оны тапсаң жарқын болар келешегің,Әрі еш үзілмес үмітің сенің.

24:15  Әй, сұрқия, тосқауылдан көз салмаӘділетті жанның тұрағына,Оның жайлы мекенін ойрандама!

24:16  Жеті рет жығылса да әділ жан,Қайта тұрып кетер орнынан,Ал зұлым құрып кетер апаттан.

24:17  Жығылса жауың соған қуанба,Сүрінсе мәз болып табалама!

24:18  Әйтпесе Жаратқан саған наразы болар,Жауыңа деген қаһарынан қайтар.

24:19  Зұлымдарға ызаланба,Арамзаларды қызғанба,

24:20  Болашағы жоқ зұлым жанның,Шырағы ерте өшер зымиянның.

24:21  Балам, Жаратқанды терең қастерле,Мойынсұнып патшаңды да құрметте,Ал бүлікшімен ешқашан бірлеспе!

24:22  Қосылсаң оған, кенет пәлеге ұшырарсың,Кім білер Жаратқан мен патшаның үкімдерініңСондай бүлікшіні неге бұйыратындарын?

24:23  Даналар мына нақылдарды да қалдырған.Адамды алалау сот ісінде,Бұл — нағыз әділетсіз нәрсе.

24:24  Айыптыны «әділ» деп ақтаған төреніХалықтар қарғап, ұлттар жек көреді.

24:25  Ал айыптыны әшкерелегендерМол игілік пен жарылқауға кенелер.

24:26  Әрқашан адал жауап қайтарушыБетіңнен сүйген досыңа ұқсайды.

24:27  Алдымен сыртқы шаруаңды бітір,Егіндігіңді дайындап, жөнге келтір,Содан соң барып, шаңырақ көтер.

24:28  Жақыныңа жала жаппа,Аузыңнан өтірік шығарма!

24:29  Мынаны да айтушы болма:«Ол не нәрсе істесе маған,Мен де соны істеймін оған,Ісіне қарап мен оның қарымтасынҚалай да қайтаратын боламын!»

24:30  Бірде мен өттім жалқаудың жерінен,Ақылы аздың жүзімдігінен,

24:31  Қарасам, бәрін тікен басыпты,Ішіне қалақай қаптап кетіпті,Қоршаған тас дуалы қирап қалыпты.

24:32  Бұған қарап, ойға шомып қалдым,Өзім үшін мынадай сабақ алдым:

24:33  Біраз ұйықтап, аздап мызғып отырсаң,Аз-аздан қол қусырып жата берсең,

24:34  Сонда қарақшыдай боп жоқшылық,Қарулы тонаушыдай боп тапшылықЖетіп келер саған бас салып.

Chapter 25

25:1  Бұлар да Сүлейменнің нақыл сөздері. Оларды жинақтағандар — Яһуда елінің патшасы Езекияның қызметкерлері.

25:2  Істі құпиялау — Құдайдың даңқы,Оны зерттеп ашу — патшаның даңқы.

25:3  Аспанның заңғар, жердің терең екеніндей,Патшаның ой-ниетін білмес ешкім түгелдей.

25:4  Күмісті балқытып қоқыстан аластатар,Саф күмістен зергер құнды ыдыс жасар,

25:5  Дәл солай патшадан сұмдарды алшақтатыңдар,Патшаның тағы сонда әділдікпен нығаяр.

25:6  Патша алдында асқақтама,Ұлықтар орнына тұрып алма,

25:7  Мырзаңның көз алдында ұялғанша,Саған игі, «төрге шық» деп шақырса.Көргеніңді сотқа айтуға асықпа,

25:8  Қарсыласың жеңіп шықса соңында,Қайтесің өзіңді масқара қылғанда?

25:9  Көршіңмен мәселеңді жеке талқыла,Басқа адамның бірақ сырын ашпа.

25:10  Әйтпесе естіп қалған сені балағаттар,Масқараң өзіңде мәңгілік қалар.

25:11  Орнымен айтылған сөз күміс табаққаСалынған алтын алмадай тамаша.

25:12  Тыңдайтын құлаққа дананың әшкересіАлтын сырға мен саф алтын әшекей іспетті.

25:13  Жазғы орақ кезіндегіСергіткен қар секілді,Қожайынының жанын сергітедіЖіберген сенімді елшісі.

25:14  Бермес сый-тартуымен мақтанушыҚұрғақ жел һәм жаумас бұлтқа ұқсайды.

25:15  Билеушіні төзімділікпен сендірер,Қарсыласты майда тілмен көндірер.

25:16  Бал таба қалсаңЖе оны шамаңа қарап,Артық жеп қойсаңЖиренерсің құсып тастап.

25:17  Көршіңе тым жиі барыпКетірме қадіріңді,Әйтпесе сенен мезі болыпЖек көріп кетер өзіңді.

25:18  Өзгеге қарсы жалған куә болған —Сойыл, семсер, үшкір жебедей қауіпті жан.

25:19  Опасызға үміт арту апатты күні,Бұл — сынған тіс, сал болған аяқ іспетті.

25:20  Салқын күні басқаның шапанын тартып алған,Яки жарақатқа сірке су құйған жанСияқты — қайғылыға көңілді өлең айтқан.

25:21  Жауың сенің аш болса тамақтандыр,Егер ол шөлдесе шөлін қандыр!

25:22  Сен осылай етіп басына оныңҚызып тұрған шоқ жиғандай боласың,Һәм Жаратқан қайтарар саған қарымтасын.

25:23  Сөз жоқ, солтүстік самал жаңбыр жаудырар,Жала жапқыш тіл ашулы кейіп туғызар.

25:24  Ұрысқақ әйелмен бір үйде тұрғанша,Үй төбесіндегі күркеде тұрған артық оңаша.

25:25  Алыс елден әкелінген жақсы хабарШөлдегенге берілген салқын суға ұқсар.

25:26  Арамзадан қорқып, көнген әділ жан —Бүлінген құдық пен бұлақтай лайланған.

25:27  Балды тым көп жеу пайдалы емес,Өз даңқы үшін ұмтылу абырой бермес.

25:28  Өзіне ие бола алмайтын жанҚорғансыз қаладай, қамалы құлаған.

Chapter 26

26:1  Жаз кезіне қар жараспас,Орақ кезіне жаңбыр жараспас,Ақымаққа қадір жараспас.

26:2  Пыр еткен торғайдай,Ұшып кеткен қарлығаштай,Жөнсіз қарғыс адамға қонбас.

26:3  Атқа — қамшы, есекке — ауыздық,Қыңыр ақымаққа — қатаңдық.

26:4  Ақымаққа ақымақша жауап қайтарма,Әйтпесе оған ұқсап шығарсың соңында.

26:5  Ақымаққа ақымақтығын әшкерелеп жауап қайтар,Әйтпесе ол өзін ақылдымын деп санар.

26:6  Ақымақпен хабар жіберген жанӨз аяғын шапқандай басына пәле шақырған.

26:7  Наданның аузындағы нақылдарСал адамның аяғындай ақсақ болар.

26:8  Ақылсыз жанды құрметтеушіСақпанына тас байлаған іспетті.

26:9  Ақымақтың аузындағы дана нақылдарМастың қолындағы тікенді бұтаққа ұқсар.

26:10  Наданды не көрінген жанды жалдаушыларБеталды жарақат салатын садақшыға ұқсар.

26:11  Төбет қайта оралар өзінің құсығына,Қайталар өз ақымақтығын аңқау жан да.

26:12  Өзін данышпан деп санайтыннан гөріАқымақтан жұрт көбірек үміт күтеді.

26:13  «Жолда арыстан бар,Алаңда арыстан жүр»Деп жалқау сылтау айтар.

26:14  Есік топсасында айнала берер,Еріншек төсегінде аунай берер.

26:15  Жалқау қолын табаққа салар,Ал аузына апаруға жалығар.

26:16  Ойланып жауап берер жетеуден гөріЖалқау тым дана санайды өзін-өзі.

26:17  Жолшыбай өзгенің жанжалына араласқанҰқсайды жанға иттің құлағынан тартқан.

26:18  Отты садақ атып, өлім себетін есуас

26:19  Жақынын алдап, «қалжыңдадым» дейтінге ұқсас.

26:20  Отын таусылса от өшер,Өсек таусылса дау өшер.

26:21  Көмірді шоқ, отынды от жандырар,Дау-жанжалды ұрысқақ адам тұтатар.

26:22  Өсекшінің сөзі сондай дәмді,Ішіңе кіріп, баурап алар жан дүниеңді.

26:23  Зұлым жүрек пен жалынды тілҚыш ыдыстай тек сырты жылтыр.

26:24  Кекті адам сөзімен ойын жасырар,Ал жүрегіндегі ниеті арам қалар.

26:25  Қанша майда сөйлесе де сенбегін,Жеті сұмдық толтырып тұр жүрегін,

26:26  Қулықпен жасырса да өшпендігін,Жиында болар әшкереленетін.

26:27  Ор қазған қаскүнем орына өзі құлар,Өрге домалатқан тасы өзін басар.

26:28  Жалған тіл жәбірлегендерін жек көрер,Жағымпаз ауыз өзгені құртуды көздер.

Chapter 27

27:1  Мақтанба ертеңгі күніңмен,Сол күннің не әкелерін білмейсің сен.

27:2  Басқа сені мақтасын, өз аузың емес,Басқаның сөзі, өз тілің емес.

27:3  Тас салмақты, құм да ауыр,Ақымақтың жәбірі екеуінен де ауыр.

27:4  Ашу қатал, қаһар тасқындай басар,Ал қызғаныштың күшіне кім қарсы тұра алар?

27:5  Сүйіспеншілігін жасырып, жалтарғаннан гөріРенжіткенге ашық ескерту жасаған игі.

27:6  Досыңның сөгуі шынайы,Дұшпаныңның сүюі алдамшы.

27:7  Тойынған балдан да бас тартар,Ашыққанға ащы ас та балдай болар.

27:8  Ата жұрттан безіп кеткенҚұсқа ұқсас ұясын тастап кеткен.

27:9  Жұпар мен иісмай жүректі қуантар,Досың адал кеңесімен ұнамды болар.

27:10  Қол үзбе өз досыңнан,Әкеңнің де досынан.Басыңа сенің күн туғандаАғайынның үйіне қашып барма.Іргедегі көршің артық қойАлыстағы сол ағайыныңнан.

27:11  Балам, парасатты бол, мені қуантарсың,Сонда өзімді қорлағандарға жауап бере алармын.

27:12  Зерделі жан қатер көріп бас сауғалар,Аңғал адам жүре беріп жаза тартар.

27:13  Бөгдеге біреу кепіл болар,Сонда оның шапанын шешіп алыңдар,Бөгде әйелдің қарызына кепілдік сол болар.

27:14  Азанда көршісіне айқайлап бата сұрағанТуралы ойлайды жұрт «көршісін қарғап жатқан».

27:15  Жаңбырлы күні тоқтаусыз тамшылайды,Ұрысқақ әйел де тыным тапқызбайды.

27:16  Оны тыю ұқсайды желді тыйғанғаЯ майлы қолмен бір затты ұстағанға.

27:17  Темір темірді қайрайды,Адам адамды қайрайды.

27:18  Ағашты күткен оның жемісін жер,Қожасын күткен оның сыйын көрер.

27:19  Адам суға қарап өзінің бет-жүзін көрер,Жүрегіне қарап өзінің кім екенін білер.

27:20  Ажал мен тозақ тойымсыз,Адамның көзі де тойымсыз.

27:21  Күмісті балқытып, алтынды көрікте сынар,Адам баласы мақталғанда сыналар.

27:22  Ақымақты тіпті бидайдай келіде түйсе де,Ақымақтығынан арылта алмас еді ешкім де.

27:23  Отарларыңның күйін жақсы бақыла,Табындарыңа да мұқият қара.

27:24  Себебі байлық мәңгілік емес,Билік те ұрпақтан ұрпаққа берілмес.

27:25  Шөп шабылып, орнына көк шөп шығар,Жұрт тау шөбін де жинап алар,

27:26  Сонда киімің үшін қойыңнан жүн қырқарсың.Серкелеріңнің бағасына жер сатып аларсың.

27:27  Өзіңе, отбасыңа ешкі сүті мол болар,Қызметші қыздарыңа да жетіп артылар.

Chapter 28

28:1  Ешкім қумаса да қылмыскер қуыстанар,Ал әділ жан арыстандай батыл болар.

28:2  Ел заңнан безсе басшылары көп болар,Білгір, дана билеушімен елде тәртіп сақталар.

28:3  Бейшараларды қанайтын кедей жанЕгінді шайған жауындай елге зиян.

28:4  Заңды бұзғандар зұлымдарды мақтар,Заңды сақтағандар оларға қарсы шығар.

28:5  Зұлым жан әділдікті ұғынбас,Жаратқанға бет бұрған оны толықтай ұғынар.

28:6  Бұрыс жүрген байдан гөріАдал жүрген жарлы жақсы.

28:7  Заңды ұстанған — зерделі бала,Ал ысырапшылдарға қосылса,Әкесін қалдырар ұятқа.

28:8  Тойымсыз өсімқор жиған байлығынан айырылар,Соңында байлығы кедейді аяғанға бұйырар.

28:9  Заңға құлақ аспайтынныңМінажаты да Құдайға жексұрын.

28:10  Әділді адастырған теріс жолғаӨз торына өзі түсер жан,Ие болар ақырында жақсылыққаКінәратсыз, адал жан.

28:11  Бай адам өзін данышпан санар,Зерделі кедей оның шындығын ашар.

28:12  Әділдер жеңіп шықса, елдің ұлылығы асар,Зұлымдар үстемдік етсе, жұрт бас сауғалар.

28:13  Күнәларын жасырған жан өркендемейді,Оларын мойындап, бас тартқан рақым көреді.

28:14  Жаратқанды лайым қастерлейтін жарылқанар,Ал жүрегін қасарыстырған пәлеге ұшырар.

28:15  Бейшара халыққа билік құрған арамзаҰқсайды ақырған арыстан я бас салған аюға.

28:16  Зердесіз билеуші халқын езгіге салар,Арам пайданы жек көрген ұзақ билік құрар.

28:17  Кісі өлтірген күнәкарӨле-өлгенше қашқын болар,Болмасын ешкім оны қорғар!

28:18  Мінсіз жүрген жан пәледен аман болар,Бұрыс жолмен жүрген бірден құлап қалар.

28:19  Жер өңдегеннің тамағы мол,Құр қиял қуғанның жоқшылығы мол.

28:20  Адал жан молынан жарылқанар,Баюға асыққан жазасын тартар.

28:21  Адамдарды алалау ешқандай дұрыс емес,Кейбіреу бір үзім нан үшін қылмыстан шегінбес.

28:22  Ашкөз адам асығып баюға ұмтылар,Аңғармай ақырында жоқшылыққа ұшырар.

28:23  Жағымпаздан гөрі ескертушіСоңында көбірек көрер құрметті.

28:24  «Күнә емес» деп ата-анасынан ұрлаушы —Қарақшылардың нағыз сыбайласы.

28:25  Тәкаппар адам дау-жанжал туғызар,Тәңір Иеге сенуші өркендейтін болар.

28:26  Өз ақылына ғана сенген аңғал болар,Даналықпен жүрген аман сақталар.

28:27  Мүсәпірді аяған жоқшылыққа тап болмас,Ал оған көзін жұмған қарғыстан бас алмас.

28:28  Зұлымдар үстемдік етсе, жұрт бас сауғалар,Зұлымдар құлап түссе, әділдер саны молаяр.

Chapter 29

29:1  Ескертуді тыңдамай, қасарысқан жанКенеттен күйреп, оңалмас содан.

29:2  Әділдер саны молайса халық қуанар,Зұлымдар билік құрса халық аһ ұрар.

29:3  Даналықты сүйген жан әкесін қуантар,Азғын әйелмен байланысқан байлығын шашар.

29:4  Патша әділдікпен елін нығайтар,Парақұмар болса елін құлдыратар.

29:5  Досына жағымпазданғанОның аяғына тор құрған.

29:6  Зұлым күнәсімен өзіне тор құрар,Әділ қуанып, көңілді ән салар.

29:7  Әділ жан жарлының құқығын ойлар,Зұлым соны білуден бас тартар.

29:8  Мазақшылдар қаланы даурықтырар,Даналар ашу-ызаны басар.

29:9  Дана жан ақымақпен соттасса,Ақымақ еліріп не күліп, бермес маза.

29:10  Қанқұмарлар мінсізді жек көреді,Ал әділдер мінсіздің игілігін көздейді.

29:11  Аңғал бар ашуын төгер,Дана өзін-өзі билер.

29:12  Әмірші өтірікке құлақ түрсе егер,Бар нөкері арамза боп шыға келер.

29:13  Кедей мен қанаушыға ортақ нәрсе:Жаратқан Ие көз нұрын сыйлады екеуіне.

29:14  Кедейлерге әділ үкім шығарарПатшаның тағы мәңгіге нығаяр.

29:15  Тиянақты тәрбие мен қажетті жазаБаланы ақылды қылар,Ал өз бетімен жіберілген балаАнасын масқараға қалдырар.

29:16  Зұлымдар көбейсе заңсыздық көбейер,Кейін әділдер олардың күйреуін көрер.

29:17  Балаңа жақсылап тәлім-тәрбие бер,Жаныңды ол тыншытып, шаттыққа кенелтер.

29:18  Құдайдың хабарын алмаса, халық бетімен кетер,Ал Оның тәлімін сақтағандар бақытқа кенелер.

29:19  Жай сөзбен құлды тәрбиелеуге болмас,Айтқанды ол ұқса да, іске асырмас.

29:20  Ағат сөйлейтін адамды көрсең,Аңғалдан үміт көбірек күтерсің.

29:21  Жасынан еркелеткен құлыңКейіннен болармын дер ұлың.

29:22  Ашулы жан дау-жанжал туғызар,Қызба жан көптеген күнә жасар.

29:23  Менмендік адамның мерейін түсірер,Кішіпейілдік оны құрметке жеткізер.

29:24  Қарақшымен сыбайлас өз жанына қас,Ол қарғанып ант беруге болар тиіс,Ал шын куәлік беруге батылы жетпес.

29:25  Пендеден қорқуы адамға тұзақ құрар,Жаратқанға сенуші қауіпсіз болар.

29:26  Көптеген кісі әміршінің ықыласын іздер,Ал әділет адамға Тәңір Иеден келер.

29:27  Азғын адам әділдерге жек көрінішті,Тура жүрген жан зұлымдарға жиренішті.

Chapter 30

30:1  Мынау Жәке ұлы Ағұрдың сөздері: Осы адамның Ітиелге, Ітиел мен Ұқалға білдірген Құдай Рухының хабары.

30:2  Адамдардың білімсізі шынында менмін,Адамға тән түсінігім де жоқ менің.

30:3  Даналықты оқып-үйренген емеспін,Киелі Құдайды жақыннан таныған емеспін.

30:4  Кім аспанға көтерілген?Кім қайтадан жерге түскен?Кім желді уысында ұстай алар?Кім мұхитты шапанымен орап қояр?Кім жердің шегін орнатқан?Өзі мен Ұлының аты кім?Білсең соны айтып берші маған.

30:5  Құдайдың барлық сөздері пәк таза,Ол қалқандай Өзін паналайтындарға.

30:6  Оның сөздеріне еш нәрсе қоспа,Әйтпесе Ол саған ескертіп ұрсар,Өтірігің ашылып жария болар.

30:7  Уа, Ием, сұраймын Сенен екі-ақ нәрсе,Көзім жұмылғанша соларды аямашы:

30:8  Өтірік пен жалғанды менен алшақтатшы,Кедейлік те, байлық та маған бұйырмашы,Тек бере гөр күнделікті нанымды.

30:9  Себебі байып кетіп, «Жаратқан Ие кім?»Деп ешқашан Сенен бас тартып кетпейін,Жарлы болып, ұрлық жасап та жүрмейін,Сол арқылы киелі атыңа кір келтірмейін.

30:10  Жамандама қожайынына қызметшісін,Әйтпесе қызметші сені қарғап, зиянын шегерсің.

30:11  Бір ұрпақ бар, олар әкелерін қарғайды,Шешелеріне де алғыс айтпайды,

30:12  Олар арамдығынан жуынып тазармайды,Алайда өздерін пәк таза санайды.

30:13  Көздері сондай асқақ, тәкаппар,Кірпіктерін жоғары көтереді олар.

30:14  Осы ұрпақтың тістері өткір қанжардай,Олардың жақтары өткір пышақтай,Жарлыны жер бетінен жалмап құртар,Мұқтажды адамзат арасынан аластатар.

30:15  Сүліктің екі сорғышы үнемі«Бер маған! Берші!» деп талап етеді.Мына үшеу де тойым білмес,Тіпті төртеуі де «жетер» демес:

30:16  Қабірдің қара топырағы,Әйелдің бедеу құрсағы,Суға қанбас шөлейт жер,«Жетер» демес ашкөз өрт.

30:17  Әкесін мазақтап келекелеген,Шешесін тыңдамай менсінбегенЖанның көздерін шоқыр сайдағы қарғалар,Әрі құзғынның балапандары жеп қояр.

30:18  Таңғалдырар мені үш, тіпті төрт нәрсе бар,Шамам жоқ менің оларды ұғына алар:

30:19  Аспанда самғар қыранның жолы,Жартаста жылжыған жыланның жолы,Теңізде жүзген кеменің жолы,Қыз жүрегінің кілтін тапқан жігіттің жолы.

30:20  Азғын әйел жолы да таңдандырар:Ол ішіп-жеп, аузын сүртер,«Еш жамандық істемедім» дер.

30:21  Мына үшеуден солқылдар жер,Төртеуіне де төзе алмас жер:

30:22  Құл патша болғанда,Ақымақ асқа тойғанда,

30:23  Қараниет қыз күйеуге шыққанда,Ханымның орнын күңі басқанда.

30:24  Мына төртеу жердегі кішкенесі,Алайда олар даналардың данасы:

30:25  Құмырсқа қауымы зор күштен ада,Ал қысқы азығын жинайды жазда.

30:26  Әлсіздің бірі — тау тышқаны,Ал інін ол жартасқа салады.

30:27  Шегірткеде болмайды патша,Алайда сап түзеп, аттанады жұмыла.

30:28  Кесірткені қолмен де ұстап алады,Бірақ ол патша сарайынан да табылады.

30:29  Қадамын нық басады мына үшеу,Айбынды қозғалады мына төртеу:

30:30  Хайуандар арасындағы батыры — арыстан,Еш нәрседен қаймығып шегінбес жолынан.

30:31  Ерттелген тұлпар не қой бастар серке,Әскерін жинап аттанған патша.

30:32  Егер асқақтанып ақымақ болсаң,Не басқаға жамандық ойлап тұрсаң,Ұялып, жап аузыңды қолыңменен.

30:33  Себебі қаймақты былғасаң май алғандай,Біреудің мұрнын ұрсаң қан шыққандай,Ашу қоздырсаң жанжал туар дәл осылай.

Chapter 31

31:1  Лемуел патшаның қалдырған сөздері,шешесінің оған айтқан нақылдары:

31:2  Уа, балам менің, құрсағымнан шыққан ұлым менің,Уәде беріп, Құдайдан сұрап алған балам менің!

31:3  Ысырап қылма әйелдерге күшіңді,Шашыратпа оларға қуатыңды,Тағынан тайдырды олар талай патшаларды.

31:4  Уа, Лемуел,Патшаларға шарап ішу жарамас,Әміршілерге ішімдік аңсау жараспас.

31:5  Ал ішетін болса, заң ережесін ұмытар,Қаналғандардың құқығын теріске бұрмалар.

31:6  Өлімшіге ішімдік берілер,Қиналғанға шарап берілер,

31:7  Ішіп алып, мүшкіл халін ұмытсын,Қайғы-қасіретін енді еске алмасын.

31:8  Ал сен, өзі үшін үндей алмайтындардыңСөзін сөйлеп, ісін қорға байғұстардың.

31:9  Анық сөйлеп, әділ үкім шығаршы,Жарлы мен мұқтаждың мүддесін қорғашы!

31:10  Еңбекқор, жақсы әйелді кім таба алар?Ол інжу-маржаннан да бағалы болар!

31:11  Күйеуі оған толықтай сенім артады,Ешқандай игіліктен ада қалмайды.

31:12  Өмір бойы оның күйеуіне жасарыЖамандық емес, жақсылық қана болады.

31:13  Әйел жүн мен зығырды өзі таңдайды,Қол жұмысын да ынтамен жасайды.

31:14  Жер шарлаған саудагер кемесі секілдіАлыстан да азық-түлігін әкеледі.

31:15  Әйел төсегінен тұрып таң атпай ерте,Тамағын үлестіріп беріп үй ішіне,Тапсырады жұмысын қызметшілеріне.

31:16  Жер танабын қарап, ойланып, сатып алады,Еңбегінің түсімінен жүзім отырғызады,

31:17  Белін бекем буып, қайратпен іс қылады.

31:18  Ұғады ол еңбегінің өнімді боларын,Көпке дейін түнде сөндірмейді шырағын.

31:19  Саусағымен созғылап қолындағы жүнін,Дем алмастан иіреді ол ұршығын.

31:20  Оның қолы әрдайым жомарт жарлыларға,Құшағы ашық бейшара мұқтаждарға.

31:21  Қар жауып, үй ішім тоңар деп қамықпайды,Бәрі де қос-қостан киімдерін киеді.

31:22  Әйел әсемдеп тоқып төсек жабынын,Бәтес, қызыл жүннен тігеді киімін.

31:23  Күйеуінің атағы кең жайылады,Елдің ақсақалдарымен кеңес құрады.

31:24  Бәтестен әйел жапқыш тігіп, сатады,Белбеумен де саудагерді қамтиды.

31:25  Осылай ол бөленеді күш пен салтанатқа,Шаттықпен қарайды жарқын болашаққа.

31:26  Аузынан шыққан сөзі — нағыз даналық,Берген тәлімі — мейірімді жақсылық.

31:27  Үй шаруасын мұқият бақылайды,Ол нанын бекер жеп, еш масыл болмайды.

31:28  Балалары тұрып, аналарын дәріптейді,Күйеуі де оны былай деп құрметтейді:

31:29  «Көп әйел заты еңбекқор, жақсы екен,Бірақ барлығынан да асып түстің сен!»

31:30  Әсемдік өткінші, алдамшы сұлулық та,Тәңір Иені қастерлейтін әйел лайық мадаққа.

31:31  Беріңдер оған еңбегінің тиісті зейнетін,Істері үшін жұрт алдында ол дәріптеле берсін!