NorSMB - Proverbs

Chapter 1

1:1  Ordtøke av Salomo, son til David, konge yver Israel.

1:2  Av deim kann ein læra visdom og age og skyna vituge ord.

1:3  Og få age so ein vert klok, rettferd og rett og rettvisa.

1:4  Dei kann gjeva dei urøynde klokskap, ungdomen kunnskap og ettertanke -

1:5  so den vise kann høyra og auka sin lærdom og den vituge verta rådklok.

1:6  Dei gjev skyn på ordtak og myrke ord, ord frå dei vise og gåtorne deira.

1:7  Otte for Herren er upphav til kunnskap, uvitingar vanvyrder visdom og age.

1:8  Høyr etter, son min, når far din deg agar, og kasta ’kje frå deg det mor di deg lærer!

1:9  For det er ein yndeleg krans for ditt hovud, og kjedor kring halsen din.

1:10  Son min, når syndarar lokkar deg, samtykk ikkje!

1:11  Um dei segjer: «Kom med oss! Me vil lura etter blod, setja fella for den skuldlause utan grunn;

1:12  Me vil gløypa deim som helheimen livande, og heile som når dei fer i gravi;

1:13  Me vinna oss alle slag skattar, og fyller husi våre med rov;

1:14  du skal få lutskifte saman med oss, alle skal me ha same pungen.» -

1:15  Son min, gakk ikkje då på vegen med deim, haldt foten din burte frå deira stig!

1:16  For føterne deira spring til vondt og er snøgge til å renna ut blod.

1:17  Men fåfengt breier dei netet for augo på alle fuglar.

1:18  Dei lurer på sitt eige blod og set eit garn for sitt eige liv.

1:19  So gjeng det kvar som riv til seg med ran, det drep sin eigen herre.

1:20  Vismøyi ropar på gata og lyfter si røyst på torgi.

1:21  På gatehyrna preikar ho midt i ståket, i porthallar og kring i byen ho talar:

1:22  «Kor lenge vil de fåkunnige elska fåkunna, og kor lenge vil spottarar ha hug til spott, og dårar hata kunnskap?

1:23  Snu dykk hit når eg refser! So skal åndi mi fløyma for dykk, og eg skal kunngjera dykk mine ord.

1:24  Eg ropa og de vilde ikkje høyra, og ingen agta på at eg rette ut handi,

1:25  De brydde dykk ei um all mi råd, og ansa ikkje mitt refsings ord,

1:26  So skal eg då læ når de ulukka fær, eg skal spotta når det som de ræddast kjem,

1:27  når det de ræddast kjem som eit uver, og uferdi dykkar fer hit som ein storm, når trengsla og naud kjem på dykk.

1:28  Då vil eg ikkje svara når de ropar på meg, dei skal naudleita etter meg, men ikkje finna meg.

1:29  Av di dei hata kunnskap og forsmådde otte for Herren,

1:30  ikkje lydde på mi råd, vanyrde all mi påminning,

1:31  skal dei eta frukt av si åtferd og verta mette av sine råder.

1:32  For einvisa drep dei einfaldne, og tryggleiken dårarne tyner.

1:33  Men den bur trygt, som høyrer på meg, verna um ulukke-rædsla.»

Chapter 2

2:1  Son min! tek du imot mine ord og gøymer bodi mine hjå deg,

2:2  so du vender øyra til visdomen, bøygjer hjarta til vitet,

2:3  ja, når du kallar på skynet og ropar høgt på vitet,

2:4  leitar du etter det som vore det sylv, og grev som vore det løynde skattar,

2:5  då skal du skyna otte for Herren, og Guds-kunnskap skal du finna.

2:6  For Herren er den som gjev visdom, frå hans munn kjem kunnskap og vit.

2:7  Han gøymer frelsa for dei ærlege, han er ein skjold for dei som fer ulastande,

2:8  med di for han vaktar stigarne åt retten og varar vegen vel for sine trugne.

2:9  Då skal du skyna rettferd og rett og rettvisa, ja, kvar god veg.

2:10  For visdom koma skal i hjarta ditt, og kunnskap vera hugleg for di sjæl,

2:11  yver deg skal ettertanke halda vakt, vit skal vara deg

2:12  og fria deg ifrå den vonde åtferd, frå folk som talar fals,

2:13  dei som gjeng frå dei rette stigar og vil vandra på myrke vegar,

2:14  dei som gled seg med å gjera vondt, og fegnast yver rangt og vondt,

2:15  dei som gjeng på kroke-stigar og fer på range vegar. -

2:16  Han skal fria deg frå annanmanns kona, frå framand kvinna med sleipe ord,

2:17  som hev svike sin ungdoms ven og si Guds-pakt hev gløymt.

2:18  For ho sig ned til dauden med sitt hus, og ned til daudingarne hennar vegar ber.

2:19  Ingen som gjeng inn til henne, kjem attende, og dei når ikkje livsens stigar.

2:20  Han vil du skal ganga den vegen dei gode gjeng, og halda deg på dei stigane der rettferdige ferdast;

2:21  for dei ærlege skal bu i landet, og dei ulastelege der skal verta att,

2:22  men dei ugudlege skal rydjast ut or landet, og svikarane skal verta rivne burt frå det.

Chapter 3

3:1  Son min, gløym ikkje læra mi! Lat hjarta varveitsla bodi mine!

3:2  For livetid lang og livs-år i mengd og velferd dei gjev deg i rikaste mål.

3:3  Lat ei kjærleik og truskap vika frå deg, men bitt deim um halsen på deg, skriv deim på di hjartetavla!

3:4  Då vinn du ynde og fær godt vit for augo på Gud og menneskje.

3:5  Lit på Herren av heile ditt hjarta men set ikkje lit til ditt vit!

3:6  Tenk på honom i all di ferd! So jamnar han dine vegar.

3:7  Ver ikkje vis i eigne augo, ottast Herren og vik frå det vonde.

3:8  Det vert til helsebot for holdet ditt, og kveik for beini dine.

3:9  Æra Herren med eiga di og med fyrstegrøda av all di avling.

3:10  Då vert dine lødor rikleg fyllte, og safti renn yver i persorne dine.

3:11  Son min, ei du vanvyrde Herrens age, og ver ikkje leid for hans refsing!

3:12  For Herren agar den han elskar, som ein far med den son han hev kjær.

3:13  Sæl den mann som hev funne visdom, og den mann som vinn seg vit!

3:14  For det er betre å kjøpa visdom enn sylv, og den vinning han gjev, er betre enn gull.

3:15  Dyrare er han enn perlor, av alle dine skattar er ingen som han.

3:16  Langt liv hev han i høgre handi, og i vinstre rikdom og æra.

3:17  Hans vegar er hugnads-vegar, og alle hans stigar er velferd.

3:18  Han er livsens tre for deim som grip han, og dei som held han fast, er sæle.

3:19  Med visdom hev Herren grunnfest jordi, med vit hev han laga himmelen.

3:20  Ved hans kunnskap fossa vatnet or djupi, og frå skyerne dryp det dogg.

3:21  Son min! Slepp ikkje augo av deim, tak vare på visdom og ettertanke!

3:22  So skal dei vera liv for sjæli di og prydnad um halsen din.

3:23  Då vandrar du trygt din veg og støyter ikkje din fot.

3:24  Når du legg deg, so kvekk du ’kje upp, men du ligg og søv so godt.

3:25  Du skal ikkje ottast for bråstøkk, eller uver som yver ugudlege kjem.

3:26  For Herren skal vera di tiltru, og han skal vara din fot frå snara.

3:27  Haldt ei burte det gode frå deim som treng det, når det stend i di magt å gjeva det!

3:28  Seg ikkje til grannen din: «Gakk og kom att! Eg skal gjeva deg i morgon» - når du hev det no!

3:29  Tenk ikkje på vondt mot grannen din, når han bur trygt hjå deg!

3:30  Trætta ikkje med nokon utan grunn, når han ei hev gjort deg vondt!

3:31  Ovunda ikkje ein valdsmann, og vel ikkje nokon av alle hans vegar!

3:32  For den falske er ei gruv for Herren, men med ærlege hev han umgang.

3:33  Herrens forbanning er i huset hjå den gudlause, men heimen åt rettferdige velsignar han.

3:34  Gjeld det spottarar, so spottar han, men dei audmjuke gjev han nåde.

3:35  Vismenner erver æra, men dårer ber med seg skam til løn.

Chapter 4

4:1  Høyr etter, born, når far dykkar tuktar, og gjev gaum, so kann de læra å skyna!

4:2  For eg gjev dykk ein lærdom god; gakk ikkje frå mi upplæring!

4:3  For eg var og barn for far min, og mor sin einaste veslegut.

4:4  Då lærde han meg og sagde til meg: «Lat hjarta ditt hanga ved mine ord, tak vare på mine bod, so skal du liva.

4:5  Kjøp deg visdom, kjøp deg vit, Gløym ei, vik ei burt frå ordi eg segjer!

4:6  Gakk ei frå visdomen, so skal han vakta deg, elska han, so skal han vara deg.

4:7  Upphavet til visdom er: Kjøp deg visdom! Og kjøp deg vit for all di eiga!

4:8  Set han høgt, so skal han upphøgja deg, han fører deg til æra når du tek han i fang.

4:9  Han set på ditt hovud ein yndeleg krans, ei kruna so fager han gjev deg.»

4:10  Høyr, min son, og tak imot mine ord, so vert dine livs-år mange.

4:11  Eg viser deg visdoms veg, eg fører deg fram på beine stigar.

4:12  Når du gjeng, skal du stiga fritt, når du spring, skal du ikkje snåva.

4:13  Haldt fast på agen, slepp han ikkje, tak vare på han, for han er ditt liv.

4:14  På gudlause-stig må du ikkje koma, ei fara den vegen dei vonde fer.

4:15  Lat han vera, gakk ikkje på han, vik frå han og kom deg undan!

4:16  For dei søv ikkje, fær dei ’kje synda, dei misser svevnen, fær dei ikkje folk til å falla.

4:17  Gudløysa er det brødet dei et og vald er den vinen dei drikk.

4:18  Men den stigen rettferdige gjeng, er som morgonglima som ljosnar og ljosnar til dagen renn.

4:19  Den vegen dei ugudlege gjeng, er som kolmyrkret, dei veit ikkje kva dei snåvar i.

4:20  Son min, agta på ordi mine, vend ditt øyra til det eg segjer!

4:21  Lat dei ikkje vika frå augo dine, vara dei djupt i hjarta!

4:22  For det er liv for kvar som finn det, og lækjing for heile hans likam.

4:23  Framfor alt som du vaktar, tak vare på hjarta, for livet gjeng ut frå det.

4:24  Haldt svik med munnen ifrå deg, og burt med falske lippor!

4:25  Lat augo dine sjå beint fram, og augnekasti skoda ende fram for deg!

4:26  Jamna stigen for din fot, og lat alle dine vegar vera støde.

4:27  Vik ei til høgre eller vinstre, vend foten ifrå det vonde!

Chapter 5

5:1  Son min, gjev agt på min visdom, lut øyra ned til mitt vit!

5:2  So du kann halda deg gløggtenkt, og lipporne gøyma på kunnskap.

5:3  For honning dryp av skjøkjelippor, og hennar gom er sleipar’ enn olje,

5:4  men til slutt er ho beisk som malurt, kvass som eit tvieggja sverd.

5:5  Hennar føter stig ned til dauden, hennar fet fører radt til helheims.

5:6  Ho gjeng ikkje livsens stig, gålaus vinglar ho vegvill.

5:7  Og no, søner, høyr på meg, og vik ikkje frå det munnen min mæler!

5:8  Lat din veg vera langt frå henne, kom ’kje nær til husdøri hennar!

5:9  Annars gjev du din vænleik til andre, åt ein hardstyrar åri dine.

5:10  Av di eiga vil framande mettast, det du samla med stræv, kjem i annanmanns hus,

5:11  so du lyt stynja til slutt når ditt hold og kjøt er upptært,

5:12  og segja: «Kor kunde eg hata tukt, og hjarta mitt vanvyrda age?

5:13  Kvi høyrde eg ikkje på meistrarne mine, og lydde på deim som lærde meg?

5:14  Nær var eg komen ille i det midt i mengdi som sat til tings.»

5:15  Drikk or din eigen brunn, det som renn or di eigi kjelda!

5:16  Skulde kjeldorne dine renna på gata, vatsbekkjerne dine ute på torgi?

5:17  Lat deim vera berre for deg, og ikkje for framande med deg!

5:18  Kjelda di vere velsigna, gled du deg i din ungdoms viv.

5:19  Elskhugs-hindi, ynde-gasella - barmen hennar alltid deg kveikje, stødt vere du trylt av hennar kjærleik.

5:20  Kvi skulde du, son min, tryllast av onnor kona, og femna barmen på framand kvinna?

5:21  For Herren hev kvar manns vegar for augo, og han jamnar alle hans stigar.

5:22  Den gudlause vert fanga i misgjerningarne sine, hans synde-band bind honom fast.

5:23  Han døyr av di han ikkje let seg aga, og ved sin store dårskap tumlar han i koll.

Chapter 6

6:1  Hev du borga for grannen din, son min, hev du handtekest for ein annan,

6:2  er du bunden ved ord av din munn, er du fanga i ord av din munn,

6:3  gjer då soleis, son min, og berga deg, sidan du er komen i handi på grannen: Gakk og kasta deg ned for grannen, gjer ågang på han,

6:4  unn ikkje dine augo svevn, eller augneloki ein blund.

6:5  Frels deg som ei gasella or handi hans, som ein fugl or fangarvald!

6:6  Gakk til mauren, du leting, sjå hans ferd og vert vis!

6:7  Han hev ingen hovding eller fut eller herre,

6:8  men lagar um sumaren maten sin til og hev um hausten sanka si føda.

6:9  Kor lenge vil du liggja, du leting? Når ris du upp or di svevn?

6:10  Endå litt svevn, endå litt blunding, endå litt kvild med henderne i kross,

6:11  so kjem armodi di som ein farande fant og naudi som skjoldvæpna mann.

6:12  Ugagns menneskje, illgjerningsmann, er den som gjeng og rengjer munnen,

6:13  som blinkar med augo, skrapar med foten, peikar med fingrarne,

6:14  med meinspel i hjarta, alltid emnar på ilt, og yppar trættor.

6:15  Difor kjem hans undergang brått, snøgt vert han ulækjande krasa.

6:16  Det er seks ting som Herrens hatar, og sju er ei gru for hans sjæl:

6:17  Storlåtne augo, ljugartunga, hender som renner ut skuldlaust blod,

6:18  hjarta som tenkjer upp vonde råder, føter som renner rapt til vondt,

6:19  den som lyg og vitnar falskt, den som yppar strid millom brør.

6:20  Son min, tak vare på bodet åt far din, og kasta ’kje frå deg læra åt mor di!

6:21  Bitt deim alltid til hjarta ditt, knyt deim um halsen din!

6:22  Når du gjeng, skal læra leida deg; når du ligg, skal ho vaka yver deg; når du vaknar, skal ho tala til deg.

6:23  For bodet er ei lykt og lovi er ljos, og påminning med tukt er livsens veg.

6:24  Dei kann vara deg frå den vonde kvinna, frå den sleipe framande tunga.

6:25  Ikkje trå i hjarta etter vænleiken hennar, og lat ho ’kje fanga deg med augneloki sine!

6:26  For skjøkja armar ut til siste brødbit, og gifte kona jagtar etter dyre livet.

6:27  Kann nokon taka eld i fanget og ikkje brenna klædi sine?

6:28  Ell’ kann ein gå på gløder og ikkje svida føterne?

6:29  So vert det med den som gjeng inn til kona åt grannen; ingen kjem urefst frå det, um han rører henne.

6:30  Vert ikkje tjuven vanvyrd, um han stel og vil stilla sin svolt?

6:31  Vert han teken, lyt han sjufaldt betala, alt han eig i sitt hus, lyt han gjeva.

6:32  Den som driv hor med ei kona, er vitlaus, den som vil tyna seg sjølv, gjer slikt.

6:33  Hogg og skjemsla fær han, og ingen utslettar hans skam.

6:34  For mannen harmast i åbryskap, på hemnsdagen sparer han ikkje.

6:35  Han bryr seg ikkje um nokor bot og tek ’kje imot um du gjev han mykje.

Chapter 7

7:1  Son min, tak vare på ordi mine, og gøym mine bodord hjå deg!

7:2  Tak vare på bodordi mine, so skal du liva, og på læra mi som din augnestein!

7:3  Bitt deim på fingrarne dine, skriv deim på hjartetavla!

7:4  Seg til visdomen: «Du er mi syster», og kalla vitet din ven,

7:5  so dei kann deg vara frå annanmanns kona, frå ei framand kvinna med sleipe ord.

7:6  For gjenom vindauga mitt, gjenom rimarne glytte eg ut.

7:7  Då såg eg millom dei fåkunnige, eg gådde ein uviting millom dei unge,

7:8  som smaug um hyrna på gata, tok vegen til hennar hus,

7:9  i skumings-stundi, mot kvelden, i kolmyrke svarte natti.

7:10  Då kom kvinna imot han i skjøkjebunad og innful i hjarta -

7:11  bråkande er ho og vill, heime hev ho ’kje ro.

7:12  Snart på gata, snart på torgi, med kvart hyrna stend ho på lur -

7:13  Ho tok fat på han og kysste han, og med ubljug uppsyn sagde ho til han:

7:14  «Eg hev på meg eit gilde-offer, og eg held min lovnad i dag.

7:15  Difor gjekk eg ut imot deg, vilde leita deg upp, og eg fann deg.

7:16  Mi seng hev eg reidt med tæpe, med egyptiske roselakan.

7:17  Eg hev skvett utyver mi lega myrra, aloe og kanel.

7:18  Kom til ein kjærleiks rus alt til morgons, lat oss hyggja oss saman i elskhug!

7:19  For mannen er ikkje heime, han er på ferd langt burte,

7:20  pengepungen tok han med seg, ved fullmånetid kjem han heim.»

7:21  Ho fekk lokka han med all si sterke fyreteljing, forførde han med sine sleipe lippor.

7:22  Han fylgjer henne straks, som ein ukse gjeng til slagt, som i fotjarn til tukt for dåren,

7:23  til dess pili kløyver hans livr, som fuglen skundar til snara og veit ikkje at det gjeld livet.

7:24  Og no, søner, høyr på meg, og lyd på det munnen min talar!

7:25  Ei vende du hjarta til hennar vegar, vimra ikkje på hennar stigar!

7:26  For mange med ulivssår hev ho felt, og stort er talet på deim ho hev drepe.

7:27  Hennar hus er vegar til helheim, dei gjeng ned til daudens kot.

Chapter 8

8:1  Høyr kor visdomsmøyi ropar, og vitet høgmælt talar!

8:2  Uppe på haugar ved vegen, der stigarne møtest, stend ho,

8:3  attmed portarne ut or byen, ved døra-inngangen ropar ho høgt:

8:4  «Godtfolk, eg ropar på dykk, og til mannsborni ljomar mi røyst.

8:5  Fåkunnige, lær dykk klokskap, og de dårar, vinn dykk vit!

8:6  Høyr, eg talar gjæve ord, og ærlegt er det som lipporne segjer;

8:7  ja, sanning talar min gom, og lipporne styggjest ved gudløysa.

8:8  Alle ord i min munn er rette, det finst ikkje fult eller falskt i deim.

8:9  Dei er alle sanne for den kloke og rette for deim som fann kunnskap.

8:10  Tak då min age heller enn sylv og kunnskap framfyre utvalt gull!

8:11  For visdom er betre enn perlor, og av alle skattar er ingen som denne.

8:12  Eg, visdomen, skyner meg på klokskap, og vit på rådleggjing hev eg.

8:13  Otte for Herren er hat til det vonde; stormod og storlæte, åtferd stygg, og ein munn full av fals eg hatar.

8:14  Hjå meg er råd og dug, eg er vit, hjå meg er magt.

8:15  Eg gjer at kongar råder, og at hovdingar dømer rett.

8:16  Eg gjer at styrarar styrer og fyrstar - alle domarar på jordi.

8:17  Eg elskar deim som meg elskar, og dei som leitar meg upp, skal meg finna.

8:18  Rikdom og æra er hjå meg, gamalt gods og rettferd.

8:19  Mi frukt er betre enn gull, ja skiraste gullet, og den vinning eg gjev, er betre enn utvalt sylv.

8:20  Eg gjeng på rettferds veg, midt på rettvise-stigar,

8:21  For eg vil gjeva gods åt deim som elskar meg og fylla deira forråd.

8:22  Herren skapte meg til fyrste verket sitt, fordom fyrr han gjorde noko anna.

8:23  Alt frå æva er eg innsett, frå upphavet, fyrr jordi vart til.

8:24  Fyrr djupi var til, vart eg fødd, då det ei fanst kjeldor fulle med vatn,

8:25  fyrr fjelli var søkkte ned, fyre haugar vart eg fødd,

8:26  fyrr han skapte jord og mark og den fyrste moldklump i verdi.

8:27  Då han laga himmelen, var eg der, då han slo kvelv yver djupet.

8:28  Då han feste skyerne i det høge, då kjeldorne fossa fram or djupet,

8:29  då han sette grensa for havet, so vatnet ei gjekk lenger enn han baud, då han la grunnvollar for jordi,

8:30  då var eg verksmeister hjå han og var til hugnad for han dag etter dag, eg leika meg stødt for hans åsyn.

8:31  Eg leika på heile jordkringen hans og hadde min hugnad i manneborni.

8:32  Og no, born, høyr på meg! Sæle er dei som held mine vegar.

8:33  Høyr på tukt og vert vise, og slepp ho ikkje ifrå dykk!

8:34  Sæl den mann som høyrer på meg, so han dagstødt vaker ved dørerne mine og vaktar dørstokkarne mine.

8:35  For den som finn meg, finn livet og fær velsigning frå Herren.

8:36  Men den som missar meg, skader seg sjølv, og alle som hatar meg, elskar dauden.»

Chapter 9

9:1  Visdomsmøyi hev bygt seg hus, hev hogge til sine stolpar sju.

9:2  Ho hev slagta sitt slagt og blanda sin vin og attåt duka sitt bord.

9:3  Sine ternor hev ho sendt ut, og ropar ovan frå haugarne i byen:

9:4  «Den som er fåkunnig, vende seg hit!» Til den vitlause segjer ho:

9:5  «Kom, og et av mitt brød og drikk av den vin eg hev blanda!»

9:6  Lat fåkunna fara so de kann liva og vandra på vegen til vit!

9:7  Den som refser ein spottar, fær skam yver seg, den som lastar ein gudlaus, fær seg ein flekk.

9:8  Lasta ’kje spottaren, han vil hata deg! Lasta den vise, han vil elska deg!

9:9  Gjev ein vismann, so aukar hans visdom, lær ein rettferdig, so lærar han meir.

9:10  Otte for Herren er upphav til visdom, og vit er å kjenna den Heilage.

9:11  «For ved meg dine dagar skal aukast, og fleire livs-år fær du.»

9:12  Er du vis, so gagnar det deg sjølv, spottar du, so lyt du bera det åleine.

9:13  Fru dårskap fer med ståk, fåkunnig som ho er og ingen ting veit.

9:14  Ho sit attmed husdøri si, på ein stol høgt uppe i byen,

9:15  og bed inn dei som ferdast på vegen, som gjeng sine stigar beint fram:

9:16  «Den som er fåkunnig, vende seg hit!» Ja, til den vitlause segjer ho:

9:17  «Stole vatn er søtt, og ljuvlegt er løyn-ete brød.»

9:18  Og han veit ’kje at der bur daudingar, at hennar gjester er i helheims djup.

Chapter 10

10:1  Ordtøke av Salomo. Ein vis son er til gleda for far sin, men ein dårleg son er mor si til sorg.

10:2  Ragn-fegne skattar gagnar inkje, men rettferd frelser frå dauden.

10:3  Herren let ikkje rettferdig mann hungra, men giren hjå gudlause viser han burt.

10:4  Lat-hand skaper armod, men strevsam hand gjer rik.

10:5  Ein klok son sankar um sumaren, ein skjemdar-son søv um hausten.

10:6  Velsigningar kjem yver hovudet på den rettferdige, men munnen åt dei gudlause gøymer vald.

10:7  Minnet um den rettferdige ert til velsigning, men namnet åt dei gudlause morknar.

10:8  Den vise tek imot påbod, men gapen gjeng til grunns,

10:9  den som ferdast i uskyld, ferdast trygt, men den som gjeng krokvegar, skal verta kjend.

10:10  Den som blinkar med auga, valdar vondt, men gapkjeften gjeng til grunns.

10:11  Rettferdig manns munn er ei livsens kjelda, men munnen åt gudlause gøymar vald.

10:12  Hat yppar trætta, men kjærleik breider yver alle brot.

10:13  På vitug manns lippor er visdom å finna, men riset høver åt ryggen på dåren.

10:14  Dei vise gøymer kunnskapen sin, men or narremunn kann ein venta fåre.

10:15  Rikmanns eiga er hans faste by; fatigfolks ulukka er deira armod.

10:16  Det den rettferdige tener, gjeng til liv, det den gudlause vinn, gjeng til synd.

10:17  Den som på tukt tek vare, gjeng til livet, men den fer vilt som ikkje agtar age.

10:18  Den som løyner hat, hev ljugarlippor, og den som breider ut baktale, er ein dåre.

10:19  Der d’er mange ord, vil synd ikkje vanta, men den som set lås for lipporn’, er klok.

10:20  Rettferdig manns tunga er utvalt sylv, men gudløysings vit er lite verdt.

10:21  Rettferdig manns lippor læskar mange, men dårarne døyr for dei vantar vit.

10:22  D’er Herrens velsigning som gjer rik, og eige stræv legg inkje til.

10:23  Dåren finn moro i skjemdarverk, men den vituge mannen i visdom.

10:24  Det den ugudlege gruar for, kjem yver han, og det rettferdige ynskjer, vert deim gjeve.

10:25  Der stormen hev fare, er den gudlause burte, men den rettvise stend på æveleg grunn.

10:26  Som edik er for tennerne og røyk for augo, so er letingen for den som sender han.

10:27  Otte for Herren lengjer livet, men gudløysings år vert stytte.

10:28  Rettferdige kann venta gleda, men voni åt gudlause vert til inkjes.

10:29  Herrens veg er vern for den skuldfri, men øydeleggjing for illgjerningsmenner.

10:30  Rettferdig mann skal aldri rikkast, men gudlause skal ei få bu i landet.

10:31  Rettferdig manns munn ber visdoms frukt, men avskori vert den falske tunga.

10:32  Rettferdig manns lippor søkjer hugnad, men munnen på gudlause berre fals.

Chapter 11

11:1  Falsk vegt er fæl for Herren, men full vegt likar han godt.

11:2  Kjem stormod, so kjem og skam, men smålåtne, dei hev visdom.

11:3  Dei ærlege hev si uskyld til førar, men fals slær sin herre på hals.

11:4  Gods hjelper ikkje på vreidens dag, men rettferd frelser frå dauden.

11:5  Ærleg manns rettferd jamnar hans veg, men den gudlause stuper ved gudløysa si.

11:6  Ærlege folk ved si rettferd vert frelste, men dei falske vert fanga i eigen gir.

11:7  Når ugudleg mann døyr, er det ute med voni; og vondskaps venting til inkjes vert.

11:8  Rettferdig vert fria or trengsla, og ugudleg kjem i hans stad.

11:9  Den skamlause tyner sin granne med munnen, men rettferdige friar seg ut med sin kunnskap.

11:10  Gjeng det godt med rettferdige, fegnast byen, vert gudlause tynte, syng folk av gleda.

11:11  Med velsigning frå ærlege folk kjem byen seg upp, men gudlause munn bryt han ned.

11:12  Vitlaus er den som vanvyrdar sin granne, men vitug mann tegjer stilt.

11:13  Den som fer med drøs, ber løynråd ut, men den hjarte-trugne løyner saki.

11:14  Der inkje styre er, lyt folket falla, men der dei rådvise er mange, der er frelsa.

11:15  Borgar du for framand, er du ille faren, men han er trygg som hatar handtak.

11:16  Ei yndefull kvinna vinn æra, og valdsmenner vinn seg rikdom.

11:17  Ein godhjarta mann gjer vel mot si sjæl, men ein hardhjarta mann fer vondt med sitt eige kjøt.

11:18  Den ugudlege vinn seg ei sviksam løn, men den som rettferd sår, fær varig løn.

11:19  Stend du fast i rettferd, vinn du liv, men fer du etter vondt, då fær du daude.

11:20  Dei range i hugen hev Herren ein stygg til, men han likar deim som ulastande ferdast.

11:21  Det kann du gjeva handi på, den vonde vert ’kje urefst, men ætti åt rettferdige slepp undan.

11:22  Som ein gullring i eit grisetryne er ei fager kvinna utan vit.

11:23  Det rettferdige ynskjer, vert berre godt, det som gudlause vonar, vert til vreide.

11:24  Ein strår ut og fær endå meir, ein annan vert arm av usømeleg sparing.

11:25  Den som velsignar, skal trivast, og kveikjer du andre, vert sjølv du kveikt.

11:26  Ein kornflår, honom bannar folket, men signing kjem yver den som sel korn.

11:27  Den som strævar etter godt, han søkjer hugnad, men den som leitar etter vondt, han fær det yver seg.

11:28  Den som lit på sin rikdom, han skal stupa, men rettferdige grønkar som lauv.

11:29  Den som øydar sitt hus, skal erva vind, og narren vert træl åt den kloke.

11:30  Rettferdig manns frukt er eit livsens tre, og sjæler vinn den vise.

11:31  Du ser rettferdig mann fær vederlag på jordi, kor mykje meir då den ugudlege og syndaren!

Chapter 12

12:1  Den som elskar age, elskar kunnskap, men den som hatar refsing, han er fåvis.

12:2  Den gode vinn seg hugnad hjå Herren, men den meinsløge fordømer han.

12:3  Ingen mann vert stød av gudløysa, men roti åt rettferdige kann ingen rikka.

12:4  Ei fagna kona er ein krans for mannen sin, eit skjemda ting er fæl som ròt i beini hans.

12:5  Tankar hjå rettferdige tenkjer er det som rett er, dei råder som ugudlege legg upp, er svik.

12:6  Ordi hjå ugudlege gjeng ut på luring etter blod, men ærlege vert berga ved sin munn.

12:7  Ugudlege vert kasta i koll, og so er det ute med deim, men rettferdige folks hus stend fast.

12:8  Ein mann fær ros alt etter som vitet hans er, men den ranglyndte kjem i vanvyrdnad.

12:9  Betre småmann med ein tenar enn låst vera storkar og ikkje ha mat.

12:10  Den rettferdige veit korleis buskapen har det, men hardt er hjarta hjå ugudlege folk.

12:11  Den som dyrkar si jord, fær mette av brød, den som fer etter fåfengde ting, er fåvis.

12:12  Ein gudlaus hev hug til vonde folks garn, men roti åt rettferdige gjev frukt.

12:13  Lippe-synd er snara vond, men den rettferdige slepp ut or trengsla.

12:14  Av sin munns frukt fær ein mann sin gode mette, og eit menneskje fær att det han hev gjort med sine hender.

12:15  Uvitingen held sin eigen veg for den rette, men den vise høyrer på råd.

12:16  Når uvitingen er vreid, vert det kjent same dagen, men den kloke løyner skjemsla.

12:17  Den som andar ærlegskap, segjer det som rett er, men det falske vitnet talar svik.

12:18  Mang ein fer med svall som sverdstyng; men tunga åt dei vise, ho er lækjedom.

12:19  Sanningslippa held seg æveleg, men falske tunga berre i ein augneblink.

12:20  Svik er i deira hjarta som smider vondt i hop, men dei som rå’r til fred, hev gleda.

12:21  Inkje vondt den rettferdige råkar, men gudlause fær ulukka i fullaste mål.

12:22  Ei stygja for Herren er ljugarlippor, men han likar deim som fer fram med truskap.

12:23  Ein klok mann løynar kunnskap, men dåre-hjarta ropar ut vitløysa.

12:24  Strævsam hand kjem upp til herrevelde, men leta fører til trældom.

12:25  Sorg i mannens hjarta bøygjer det ned, men eit godt ord gjev det gleda.

12:26  Den rettferdige rettleider næsten sin, men vegen åt gudlause fører deim vilt.

12:27  Letingen steikjer ikkje si veidn, men annsemd er rikdom so dyr for menneskja.

12:28  På rettferds stig er liv, og gonga på vegen gjeng ikkje til dauden.

Chapter 13

13:1  Den vise son let seg aga av far sin, men spottaren høyrer ikkje på skjenn.

13:2  Sjølv fær ein godt av den frukt som munnen ber, men hugen åt svikarar stend etter vald.

13:3  Den som agtar munnen sin, varar si sjæl, men gapen fær seg ei ulukka.

13:4  Hugen i letingen lyster og fær ikkje noko, hugen i strævsame folk fær rikleg mette.

13:5  Den rettferdige hatar ljugarord, men den gudlause fer stygt og skamleg åt.

13:6  Rettferd varar den som fer ulastande, men gudløysa feller den som gjer synd.

13:7  Mang ein ter seg rik og eig då inkje, ein annan ter seg fatig og eig mykje.

13:8  Mannsens rikdom er ein løysepeng for livet hans, men fatigmannen fær inkje trugsmål høyra.

13:9  Ljoset åt dei rettferdige brenn lystigt, men lampa åt ugudlege vil slokna.

13:10  Med ovmod veld ein berre trætta, men hjå deim som tek mot råd, er visdom.

13:11  Lettfengen rikdom minkar, men sankar du smått um senn, fær du meir og meir.

13:12  Langdrøg von gjer hjarta sjukt, men uppfyllt ynskje er eit livsens tre.

13:13  Den som vanvyrder ordet, tyner seg sjølv, men den som ottast bodordet, fær løn.

13:14  Vismanns læra er livsens kjelda, so ein slepp undan frå daudesnaror.

13:15  Godt vit gjev manntekkje, men hard er vegen som svikarar gjeng.

13:16  Kvar som er klok, fer fram med vit, men ein dåre briskar seg med dårskap.

13:17  Ein gudlaus sendemann fell i ulukka, men trufast bodberar er lækjedom.

13:18  Armod og skam fær den som viser age ifrå seg, men den som agtar på refsing, vinn æra.

13:19  Uppfyllt ynskje er søtt for sjæli, men å vika frå vondt er ei gruv for dårar.

13:20  Gakk saman med dei vise, so vert du vis, men ilag med dårar gjeng det deg ille.

13:21  Ulukka forfylgjer syndarar, men rettferdige fær godt til løn.

13:22  Den gode let etter seg arv til barneborn, men det syndaren eig, er gøymt åt den rettferdige.

13:23  Fatigfolks nybrot gjev rikeleg føda, men mang ein vert tynt ved urettferd.

13:24  Den som sparer riset sitt, hatar son sin, men den som elskar han, tuktar honom tidleg.

13:25  Rettferdige hev mat til å metta seg på, men gudlause gjeng med magen tom.

Chapter 14

14:1  Kvinnevisdom byggjer huset sitt, men dårskap riv det ned med henderne.

14:2  Den som ottast Herren, fer ærleg fram, men krokvegar gjeng den som vanvyrder honom.

14:3  I narrens munn er ovmods ris, men dei vise hev lipporne sine til vern.

14:4  Utan uksar er krubba tom, men når stuten er sterk, vert innkoma stor.

14:5  Ikkje lyg eit ærlegt vitne, men det falske vitne andar lygn.

14:6  Spottaren søkjer visdom, men fåfengt, men lett finn den skynsame kunnskap.

14:7  Gakk burt frå ein dåre, ei fekk du der merka lippor med kunnskap.

14:8  Klok manns visdom er: han skynar vegen sin, men dåre-narreskapen er: dei svik seg sjølv.

14:9  Dårar fær spott av sitt eige skuldoffer, men millom ærlege folk er godhug.

14:10  Hjarta kjenner si eigi sorg, og gleda legg ingen framand seg uppi.

14:11  Gudlause folk fær sitt hus lagt i øyde, men ærlege folk ser tjeldet sitt bløma.

14:12  Mang ein veg tykkjer folk er rett, men enden på honom er vegar til dauden.

14:13  Jamvel midt i låtten kjenner hjarta vondt, og enden på gleda er sorg.

14:14  Av åtferdi si skal den fråfalne mettast, og ein god mann held seg burte frå han.

14:15  Den einfalde trur kvart ordet, men den kloke agtar på sine stig.

14:16  Den vise ottast og held seg frå vondt, men dåren er brålyndt og trygg.

14:17  Bråsinna mann gjer narreverk, og meinsløg mann vert hata.

14:18  Einfalde erver dårskap, men dei kloke fær kunnskap til krans.

14:19  Vonde skal bøygja seg for dei gode, og gudlause ved portarne til den rettferdige.

14:20  Ein fatig vert hata av venen sin jamvel, men ein rik vert elska av mange.

14:21  Vanvyrder du næsten din, syndar du, men sæl den som ynkast yver armingar.

14:22  Skal ikkje dei fara vilt som finn på vondt, og miskunn og truskap timast deim som finn på godt?

14:23  Alt stræv fører vinning med seg, men tome ord gjev berre tap.

14:24  Rikdomen er for dei vise ei krans, men narreskapen hjå dårar er narreskap.

14:25  Eit sanningsvitne bergar liv, men den som andar lygn, er full av svik.

14:26  Den som ottast Herren, hev ei borg so fast, og for hans born det finnast skal ei livd.

14:27  Otte for Herren er livsens kjelda, so ein slepp undan daudesnaror.

14:28  Mykje folk er konungs prydnad, men folkemink er hovdings fall.

14:29  Langmodig mann hev mykje vit, men bråhuga mann syner narreskap.

14:30  Spaklyndt hjarta er likamens liv, men ilska er ròt i beini.

14:31  Trykkjer du armingen, spottar du skaparen hans, men du ærar skaparen når du er mild mot fatigmann.

14:32  I ulukka si lyt den gudlause stupa, men den rettferdige hev trygd når han skal døy.

14:33  I hjarta på den vituge held visdomen seg still, men hjå dårar ter han seg fram.

14:34  Rettferd upphøgjer eit folk, men syndi er skam for folki.

14:35  Kongen likar godt den kloke tenar, men harmast på den som skjemmer seg ut.

Chapter 15

15:1  Mildt svar døyver harm, men eit kvast ord vekkjer vreide.

15:2  Tunga åt vismenner gjev god kunnskap, men narreskap gøyser or munnen på dårar.

15:3  Allstad hev Herren augo sine, dei ser etter vonde og gode.

15:4  Linnmælt tunga er livsens tre, men range tunga gjev hjartesår.

15:5  Ein uviting vanvyrder far sin’s age, men den som agtar på refsing, vert klok.

15:6  Rettferdig manns hus eig stor rikdom, men d’er ugreida med ugudleg manns inntekt.

15:7  Vismanns-lippor strår ut kunnskap, men so er ei med dårehjarta.

15:8  Gudløysings offer er ei gruv for Herren, men bøn frå ærlege han likar godt.

15:9  Gudløysings veg er ei gruv for Herren, men han elskar den som renner etter rettferd.

15:10  Hard refsing fær den som gjeng ut av vegen, den som hatar age, skal døy.

15:11  Helheim og avgrunn ligg i dagen for Herren, kor mykje meir då menneskje-hjarto.

15:12  Spottaren likar ikkje at ein lastar honom, til vismenner gjeng han ikkje.

15:13  Gladværugt hjarta gjer andlitet ljost, men modet vert brote i hjartesorg.

15:14  Vitug manns hjarta søkjer kunnskap, men dåremunn fer berre med narreskap.

15:15  Alle ein armings dagar er vonde, men den glade i hjarta hev gjestebod alltid.

15:16  Betre er lite med otte for Herren enn eigedom stor med uro attåt.

15:17  Betre ei nista av kål med kjærleik til enn gjødde uksen med hat attåt.

15:18  Brålyndt mann valdar trætta, men den toluge stiller kiv.

15:19  Vegen for letingen er som eit klungergjerde, men stigen er brøytt for dei ærlege.

15:20  Ein vis son gjer far sin gleda, men eit dårlegt menneskje vanvyrder mor si.

15:21  Dårskap er gleda for vitlaus mann, men ein vitug mann gjeng beint fram.

15:22  Råder vert til inkjes utan rådleggjing, men med mange rådgjevarar kjem dei i stand.

15:23  Mannen gled seg når munnen kann svara, og eit ord i rette tid, kor godt det er!

15:24  Den vituge gjeng livsens veg uppetter, for han vil sleppa burt frå helheimen der nede.

15:25  Herren riv huset ned for dei ovmodige, men for enkja let han merkesteinen standa.

15:26  Vonde tankar er ei gruv for Herren, men milde ord er reine.

15:27  Den vinnekjære fær sitt hus i ulag, men den som hatar mutor, han skal liva.

15:28  Rettferdig tenkjer i sitt hjarta korleis han skal svara, men gudlause let vondskap gøysa ut or munnen.

15:29  Langt er Herren burte frå dei gudlause, men bøni frå rettferdige han høyrer.

15:30  Ljos i augo hjarta gled, tidend god gjev merg i beini.

15:31  Det øyra som høyrer på rettleiding til livet, held seg gjerne med vismenn i lag.

15:32  Den som vandar age, vanvyrder si sjæl, den som høyrer på rettleiding, vinn seg vit.

15:33  Otte for Herren er age til visdom, og fyre æra gjeng andmykt.

Chapter 16

16:1  Hjartans rådleggjing høyrer menneskja til, men tunga fær svaret frå Herren.

16:2  Kvar mann tykkjer at hans eigi ferd er rein, men det er Herren som prøver ånderne.

16:3  Legg verki dine på Herren, so skal tankarne dine få framgang.

16:4  Herren hev gjort kvar ting til sitt endemål, ogso den ugudlege til uferdsdagen.

16:5  Kvar ovmodig er ei gruv for Herren, du kann vera viss, han skal ’kje verta urefst.

16:6  Med kjærleik og truskap vert misgjerning sona ut, med otte for Herren flyr ein frå det vonde.

16:7  Når Herren likar ferdi åt ein mann, so let han jamvel fiendarne halda fred med honom.

16:8  Betre er lite med rettferd enn innkomor store med urett.

16:9  Mannsens hjarta tenkjer ut sin veg, men Herren styrer hans stig.

16:10  Gudsord er på konungs lippor, i domen skal hans munn ei gjera mistak.

16:11  Rett vegt og rette vegtskåler høyrer Herren til, hans verk er alle lodd i pungen.

16:12  Ugudleg åtferd er ein styggedom for kongar, for truna stend trygt ved rettferd.

16:13  Kongen likar rettferdige lippor, dei elskar den som segjer det som er rett.

16:14  Konungs vreide er daude-bod, men ein vismann stiller vreiden.

16:15  I ljos frå konungs åsyn er det liv, og hans godhug er som ei regnsky um våren.

16:16  Å vinna visdom - kor mykje betre er det ei enn gull! Å vinna vit er meire verdt enn sylv.

16:17  Den vegen dei ærlege gjeng, er å fly frå vondt, den som agtar på sin veg, han varar si sjæl.

16:18  Fyre undergang gjeng ovmod, og stormod fyre fall.

16:19  Betre er med armingar å vera audmjuk enn skifta herfang med ovmodige.

16:20  Den som agtar på ordet, skal finna lukka, den som lit på Herren - sæl er han!

16:21  Den vise i hjarta vert kalla vitug, og søtleik på lipporne aukar lærdom.

16:22  Klokskap er livsens kjelda for deim som eig han, men fåvit er refsing for fåvise folk.

16:23  Vismanns hjarta gjer munnen hans vitug og aukar læra på lipporne hans.

16:24  Milde ord er honningdropar, søte for sjæli og lækjedom for beini.

16:25  Mang ein veg tykkjer folk er rett, men enden på honom er vegar til dauden.

16:26  Vinne-kars hunger onnar for honom, for hans eigen munn driv på.

16:27  Ein låk mann grev ei ulukke-grav, og det logar som eld på lipporne hans.

16:28  Ein ranglyndt mann yppar trætta, og den som ber drøs, skil ven frå ven.

16:29  Ein valdsmann lokkar næsten sin, og leider han inn på ein veg som ei er god.

16:30  Den som let augo att, vil tenkja range tankar, den som knip lipporne i hop, set vondt i verk.

16:31  Grå hår er fager krans! Han er å vinna på rettferds veg.

16:32  Ein tolug mann er betre enn ei kjempa, og den som styrer hugen sin, stend yver den som tek ein by.

16:33  Dei kastar terningen i fanget, men all hans avgjerd kjem frå Herren.

Chapter 17

17:1  Betre er ein turr brødmole med ro attåt enn huset fullt av høgtidskost med trætta til.

17:2  Den kloke tenar skal råda yver ein uvisleg son, og millom brøder fær han skifta arv.

17:3  Diglen røyner sylvet og omnen gullet, men den som røyner hjarto, det er Herren.

17:4  Den vonde lyder på vondskapslippa, ljugaren lyder på tyningstunga.

17:5  Spear du den fatige, so spottar du hans skapar, den som gled seg yver ulukka, skal få si refsing.

17:6  Ein krans for dei gamle er barneborn, og ei æra for borni er federne deira.

17:7  Det høver ikkje for ein dåre å tala store ord, enn mindre for ein fagnamann å ljuga.

17:8  Gåva er ein glimestein for den som fær ho; kvar ho vender seg, der fær ho framgang.

17:9  Søkjer du kjærleik, skyler du misgjerd, men riv du upp att ei sak, skil ven frå ven.

17:10  Vondord gjer meir på den vituge enn hundrad hogg på dåren.

17:11  Berre upprør søkjer den vonde, men ein hard bodberar vert send imot han.

17:12  Møt heller ei binna som hev mist sine ungar enn ein dåre med narreskapen hans!

17:13  Den som løner godt med vondt, frå hans hus skal ikkje det vonde vika.

17:14  Å taka til med strid er som å sleppa vatn ut, haldt difor upp med trætta fyrr nokon gliser med tennerne!

17:15  Den som frikjenner ein ugudleg og den som domfeller ein rettferdig, dei er båe tvo ein styggedom for Herren.

17:16  Kva skal pengar i handi på dåren? Å kjøpa visdom hev han ’kje vit til.

17:17  Venen elskar alltid, og bror vert fødd til hjelp i naud.

17:18  Ein vitlaus mann er den som handtekst, som gjeng i borg hjå grannen sin.

17:19  Den som elskar trætta, elskar misgjerning, den som byggjer døri si høg, søkjer fall.

17:20  Den som hev eit rangt hjarta, vinn ikkje lukka, og den som forvender tunga si, fell i ulukka.

17:21  Den som avlar eit narr, fær sorg, og ikkje gled seg far til ein dåre.

17:22  Gladværugt hjarta gjev lækjedom god, men nedslege mod fær beini te visna.

17:23  Gudlaus mann tek gåva i løynd til å bøygja rettargangen.

17:24  Den vituge hev visdom for augo, men dåren hev augo ved heimsens ende.

17:25  Uvitug son er til gremme for far sin, og beisk sorg for henne som fødde’n.

17:26  Det er ’kje godt at og rettferdige fær refsing, og ei at fagna folk fær slag for det som rett er.

17:27  Den skynsame sparer på ordi, og den vituge mann er kald i hugen.

17:28  Um dåren tagde, gjekk han og for vismann, og for ein vitug mann når han heldt munn.

Chapter 18

18:1  Einstødingen søkjer det han sjølv er huga på, mot alle kloke råder glefser han.

18:2  Dåren bryr seg ikkje um å vera vitug, men vil berre visa kva som bur i honom.

18:3  Kjem ein ugudleg, so kjem og vanvyrdnad, og med skam fylgjer spott.

18:4  Ordi i ein manns munn er djupe vatn, fløymande bekkjer, visdoms kjelda.

18:5  D’er ’kje godt når ein gjev den gudlause medhald og rengjer rettferdig manns rett.

18:6  Dåre-lippor kjem uppi trætta, og munnen hans ropar etter slag.

18:7  Dåre-munn er til ulukka for han sjølv, og lipporne er ei snara for hans sjæl.

18:8  Baktalar-ord er som lostemat, dei glid so godt ned i livet.

18:9  Den som er lat i arbeidet sitt, han er og bror til øydaren.

18:10  Herrens namn er eit tårn so sterkt, der flyg den rettferdige inn og vert berga.

18:11  Rikmanns eiga er hans faste by, som høge muren i hans eigne tankar.

18:12  Fyre fall er mannsens hjarta stolt, men fyre æra gjeng audmykt.

18:13  Um nokon svarar fyrr han høyrer, vert det til narreskap og til skam for honom.

18:14  Manns mod ber uppe i sjukdom, men brote mod, kven kann bera det?

18:15  Vitug manns hjarta kjøper kunnskap, og øyra åt vismenner søkjer kunnskap.

18:16  Gåva opnar mannen veg og fører han fram til storfolk.

18:17  Den som fyrst legg fram si sak, fær rett, men so kjem motparten og granskar honom.

18:18  Lutkasting endar trettor og skil millom megtige menner.

18:19  Hev ein bror lide urett, er han verre å vinna enn ein festningsby, og trættor er som stengsa for eit slott.

18:20  Mannen fær magen sin mett av frukti or munnen sin, av grøda frå lipporne vert han mett.

18:21  Tunga hev daude og liv i sitt vald, dei som elskar henne, skal eta hennar frukt.

18:22  Den som hev funne ei kona, hev funne lukka og hev fenge ei nådegåva av Herren.

18:23  Den fatige bed og barmar seg, men den rike svarar med harde ord.

18:24  Ein mann med mange vener gjeng det ille, men ven kann vera trugnare enn nokon bror.

Chapter 19

19:1  Betre er ein fatigmann som ferdast lytelaust enn ein mann med range lippor som attpå er ein dåre.

19:2  Den som er tankelaus i hugen, gjeng det gale, og den som stig for fort med føterne, han stig i miss.

19:3  Mannsens eigi vitløysa fører til fall, men han harmast i sitt hjarta på Herren.

19:4  Velstand samla mange vener, men fatigmann vert skild frå venen sin.

19:5  Det falske vitnet skal ’kje verta urefst, og den som andar lygn, skal ikkje sleppa undan.

19:6  Mange smeikjer den gjæve, og kvar mann er ven med den rauste.

19:7  Fatigmanns brør hatar honom alle, enn meir dreg hans vener seg burt frå honom. Han fer etter ord som er inkjevetta.

19:8  Den som elskar si sjæl, han vinn seg vit, den som vaktar sitt skyn, skal finna lukka.

19:9  Det falske vitnet skal ’kje verta urefst, og den som andar lygn, skal tynast.

19:10  Det høver ei for dåren å hava gode dagar, enn mindre for ein træl å råda yver hovdingar.

19:11  Mannsens klokskap gjev honom tol, og det er hans æra å tilgjeva brot.

19:12  Konungs harm er som når løva burar, men godhugen hans er som dogg i graset.

19:13  Ein dårleg son er reint ei ulukka for far sin, og kjerringtrætta er som si-drop frå taket.

19:14  Hus og gods er fedre-arv, men frå Herren kjem ei vitug kona.

19:15  Leta svæver tungt i svevn, og letingen skal svelta.

19:16  Den som tek vare på bodet, tek vare på sitt liv, den som ei ansar si åtferd, skal missa livet.

19:17  Den som gjer miskunn mot armingen, låner til Herren, og av honom fær han vederlag for si velgjerning.

19:18  Aga son din, for endå er det von, men lat deg ikkje driva til å drepa honom.

19:19  Den som er svært sinna, lyt bøta for det, for um du hjelper han, du gjer vondt verre.

19:20  Høyr på råd og lat deg aga, so du til slutt kann verta vis.

19:21  Mange tankar er i mannsens hjarta, men Herrens råd fær framgang.

19:22  Mannsens miskunn er hans gode vilje, og fatig man er betre enn ein som lyg.

19:23  Otte for Herren fører til liv, mett fær ein kvila og vert ikkje heimsøkt med vondt.

19:24  Stikk den late si hand i fatet, so idest han ei ta ho upp att til munnen.

19:25  Slær du spottaren, so vert uvitingen klok, og agar du den vituge, so fær han vit på kunnskap.

19:26  Den som er vond med far sin og jagar mor si burt, han er ein son til skam og skjemd.

19:27  Høyr ikkje soleis på refsing, son min, at du villar deg burt frå kunnskaps ord!

19:28  Eit nidings-vitne spottar det som rett er, og munnen på gudlause gløyper urett.

19:29  Refsingsdomar er ferdige for spottaren og slag for ryggen på dårar.

Chapter 20

20:1  Vinen er ein spottar, rusdrykken ein ståkar, ingen som tumlar av honom, er vis.

20:2  Den rædsla kongen vekkjer, er som løveburing, den som fær hans vreide på seg, set livet sitt på spel.

20:3  Mannsens æra er å halda seg frå trætta, men kvar uviting glefser til.

20:4  Letingen pløgjer ikkje um hausten, i skurdonni leitar han fåfengt etter grøda.

20:5  Råd i mannsens hjarta er som vatn i djupet, men ein skynsam mann kann draga det upp.

20:6  Mest kvar mann råkar ein som elskar honom, men kven finn ein som er å lita på?

20:7  Den som ferdast ulastande og er rettferdig, sæle er borni hans etter honom.

20:8  Ein konge som sit på domarstol, skil ut alt vondt med augo sine.

20:9  Kven kann segja: «Eg hev halda hjarta reint og er fri frå syndi mi?»

20:10  Tvo slag vegt og tvo slag mål er båe tvo ein styggedom for Herren.

20:11  Alt guten syner i si gjerd um ferdi hans vert rein og rett.

20:12  Øyra som høyrer og auga som ser - Herren hev skapt deim båe tvo.

20:13  Elska ikkje svevn, for då vert du fatig, haldt augo uppe, so fær du brød til mette.

20:14  «Klent, klent!» segjer kjøparen, men når han gjeng burt, so rosar han seg.

20:15  Vel finst det gull og mange perlor, men dyraste gogni er lippor med kunnskap.

20:16  Tak klædi hans! for han hev borga for ein annan, og panta honom for framande!

20:17  Søtt er for mannen det brød han hev fenge med fals, men sidan vert munnen hans full av småstein.

20:18  Råder vert stødige med rådleggjing, få då klok styring når du fører krig!

20:19  Den som fer med drøs, ber løynråd ut, og gapen skal du ikkje hava noko med.

20:20  Den som bannar far og mor, hans lampa skal slokna i kolmyrkret.

20:21  Ein arv som ein i fyrstundes er for fus på, vert på slutten utan velsigning.

20:22  Seg ikkje: «Eg vil løna med vondt!» Venta på Herren, han vil hjelpa deg.

20:23  Tvo slag vegt er ein styggedom for Herren, og den falske skålvegt er ikkje god.

20:24  Frå Herren kjem mannsens stig, og kor kann eit menneskje skyna sin veg?

20:25  Fårlegt er det for eit menneskje å vigsla eitkvart tankelaust, og fyrst granska lovnaden etterpå.

20:26  Ein vis konge skil ut dei gudlause og let hjulet ganga yver deim.

20:27  Menneskjens ånd er Herrens lampa, og ho ransakar alle rom i hjarta.

20:28  Kjærleik og truskap er vakt um kongen, og han styd sin kongsstol på kjærleik.

20:29  Ei æra for ungdomar er deira kraft, og ein prydnad for dei gamle er grått hår.

20:30  Svidande sår reinser burt det vonde, ja, slag reinsar hjartans inste rom.

Chapter 21

21:1  Konungs hjarta er i Herrens hand som bekkjer, han vender det kvar helst han vil.

21:2  Kvar mann tykkjer at hans eigi ferd er rett, men det er Herren som prøver hjarto.

21:3  At folk gjer rett og skil, er meir verdt for Herren enn offer.

21:4  Ovmods augo og sjølvgodt hjarta - lampa åt gudlause folk er synd.

21:5  Umtanke hjå den annsame er berre til vinning, men hastverk berre til tap.

21:6  Skattevinning med ljugartunga er ein kvervande pust av deim som søkjer dauden.

21:7  Den vald dei gudlause gjer, skal riva deim sjølve burt, for det som er, vil dei ikkje gjera.

21:8  Skuldig mann gjeng krokut veg, men den reine - han gjer si gjerning beint fram.

21:9  Betre å bu i ei krå på taket enn å ha sams hus med trettekjær kvinna.

21:10  Ugudleg manns sjæl hev hug til det vonde, hans næste finn ikkje miskunn hjå honom.

21:11  Refser du spottaren, vert uvitingen vis, og lærer du vismannen, tek han mot kunnskap.

21:12  Ein rettferdig agtar på gudlause-hus, han støyter dei gudlause ned i ulukka.

21:13  Dytter du øyra til for armings rop, skal sjølv du ropa og ikkje få svar.

21:14  Gåva i løyndom stiller vreide, og gjeving i barmen stiller største harmen.

21:15  Det er ei gleda for rettferdig mann å gjera rett, men ei rædsla for illgjerningsmenner.

21:16  Den som viller seg burt frå klokskaps veg, han skal hamna i skuggeheimen.

21:17  Ein fatigmann vert den som elskar moro, ei vert han rik som elskar vin og olje.

21:18  Den gudlause vert løysepeng for den rettferdige, og utru kjem i staden for den ærlege.

21:19  Betre å bu i eit øydeland enn hjå arg og trættekjær kvinna.

21:20  Vismann hev dyre skattar og olje i huset, men uvitingen øyder det upp.

21:21  Den som strævar etter rettferd og miskunn, han skal finna liv og rettferd og æra.

21:22  Ein by med kjempor tek vismannen inn, og han bryt ned den borgi som byen lit på.

21:23  Den som varar sin munn og si tunga, han varar si sjæl frå trengslor.

21:24  Ein ovmodig og ubljug kallar me spottar, ein som fer fram med ofselegt ovmod.

21:25  Lysti åt letingen drep honom sjølv, for henderne hans vil inkje gjera.

21:26  Heile dagen snikjer den snikne, men ein rettferdig gjev og sparer inkje.

21:27  Offer frå gudlause er ei gruv, og endå meir når dei samstundes emnar på ilt.

21:28  Eit ljugar-vitne skal ganga til grunns, men ein mann som lyder etter, skal få tala alltid.

21:29  Gudlaus mann ter seg skamlaus, men den ærlege gjeng sine vegar stødigt.

21:30  Det finst ingen visdom og inkje vit og ingi råd imot Herren.

21:31  Hesten vert budd til herferdsdagen, men sigeren kjem ifrå Herren.

Chapter 22

22:1  Eit godt namn er meir verdt enn rikdom stor, og manntekkje betre enn sylv og gull.

22:2  Rik og fatig råkast, Herren hev skapt deim alle.

22:3  Den kloke ser fåren og gøymer seg, men fåmingar renner fram og lyt bøta for det.

22:4  Løn for spaklynde og otte for Herren er rikdom og æra og liv.

22:5  Klunger og snaror er på den vegen den falske gjeng, den som agtar si sjæl, held seg burte frå deim.

22:6  Lær guten etter som guten er, so vik han ikkje ifrå det, um han vert gamall.

22:7  Rikmann rå’r yver fatigfolk, og den som fær lån, vert træl for den som gjev.

22:8  Den som sår urett, skal hausta vondt, og hans ovmods ris fær ein ende.

22:9  Den godhjarta vert velsigna, for han gjev sitt brød til armingen.

22:10  Jaga spottaren ut, so gjeng trætta med, og for skjemsla og kiv fær du fred.

22:11  Den som elskar hjartans reinleik, den som talar vænt, han hev kongen til ven.

22:12  Herrens augo vaktar kunnskap, men ord frå den utrue støyter han um.

22:13  Letingen segjer: «Det er ei løva der ute, eg kunde verta drepen midt på gata.»

22:14  Ei djup grav er skjøkjemunn, den som Herren er harm på, skal falla nedi.

22:15  Vitløysa heng fast ved hjarta hjå guten, men tukteriset driv henne burt frå han.

22:16  Trykkjer du armingen, vert det honom til vinning, gjev du den rike, vert det berre til tap.

22:17  Lut øyra ned og høyr på ord av vismenn vend hjarta til min kunnskap!

22:18  For det er vænt at du deim varar i ditt hjarta; gjev dei må vera reiduge på dine lippor!

22:19  Av di du skal lita på Herren, lærer eg deg i dag, just deg.

22:20  Hev eg ’kje skrive fyndord til deg med råder og kunnskap

22:21  til å kunngjera deg det som rett er, sannings ord, so du med sannings ord kann svara deim som sender deg?

22:22  Plundra ikkje ein fatigmann av di han er fatig, og tred ikkje armingen ned i porten!

22:23  For Herren skal føra saki deira og taka livet deira som tek ifrå deim.

22:24  Gjev deg ikkje i lag med ein som snart vert vreid, og gakk ikkje med ein bråsinna mann,

22:25  at du ikkje skal venja deg til hans vegar og få sett ei snara for livet ditt!

22:26  Ver ei millom deim som gjev handtak, millom deim som borgar for skuld!

22:27  Når du inkje hev å betala med, kvifor skal dei taka sengi di burt under deg?

22:28  Flyt ikkje gamall merkestein som federne dine hev sett!

22:29  Ser du ein mann som er dugleg i arbeidet, han skal tena hjå kongar og ikkje hjå småfolk.

Chapter 23

23:1  Når du sit til bords hjå ein hovding, so agta vel på kven du hev fyre deg,

23:2  og set ein kniv på strupen din, um mathugen din er stor.

23:3  Fys ikkje etter hans lostemat, for det er dårande føda.

23:4  Mød deg ei med å verta rik, lat fara den klokskapen din!

23:5  Lat ei augo fljuga til det som kverv, for det gjer seg vengjer, det er visst, som ein ørn som flyg til himmels.

23:6  Et ikkje brød hjå den som misunner deg, og fys ikkje etter hans lostemat!

23:7  For som han reknar ut i sjæli si, soleis er han. «Et og drikk!» han segjer til deg, men hjarta hans er ikkje med deg.

23:8  For biten din som du hev ete, lyt du spy upp att, og du hev spilt dine fagre ord.

23:9  For øyro på dåren skal du ikkje tala, for han vanvyrder visdommen i dine ord.

23:10  Flyt ikkje gamall merkestein, og kom ei inn på åkrane åt faderlause.

23:11  For deira målsmann er sterk, han skal føra saki deira imot deg.

23:12  Vend hjarta ditt til age og øyro dine til kunnskaps ord!

23:13  Lat ikkje guten vera utan age! Slær du han med riset, skal han ikkje døy.

23:14  Du slær han med riset, og sjæli hans bergar du frå helheim.

23:15  Son min, vert hjarta ditt vist, so gled seg og mitt hjarta,

23:16  og nyro mine fegnast når lipporn’ dine talar det som rett er.

23:17  Lat ikkje hjarta ditt misunna syndarar, men stræva stødt etter gudlegdom.

23:18  For då er du viss på ei framtid, og di von skal ei verta til inkjes.

23:19  Høyr du, son min, og vert vis, og lat hjarta ditt ganga beint fram på vegen.

23:20  Ver ikkje med millom vindrikkarar, millom deim som foret seg på kjøt.

23:21  For drikkar og storetar fatig vert, og svevn gjev fillor for klæde.

23:22  Høyr på far din som avla deg, og vanvyrd ei mor di når ho vert gamall!

23:23  Kjøp sanning og sel henne ikkje, visdom og age og vit.

23:24  Storleg fegnast far til den rettferdige, og den som fær ein vis son, skal få gleda av han.

23:25  Lat far din og mor di gleda seg, og ho som fødde deg, fegnast.

23:26  Son min, gjev meg hjarta ditt, og lat dine augo lika vegarne mine.

23:27  For skjøkja er som djupe gravi og den framande kona som tronge brunnen,

23:28  ja, ho ligg på lur som ein ransmann, og ho aukar talet på utrue folk.

23:29  Kven hev sorg? Kven hev sut? Kven hev dragsmål? Kven hev klagemål? Kven hev sjølvvalde sår? Kven hev dimsynte augo?

23:30  Dei som drygjer lenge hjå vinen, dei som kjem og smakar på mjøden.

23:31  Sjå ikkje på vinen kor han raudnar, kor vænt han smiler i staupet! lett renn han ned.

23:32  Men sidan han sting som ein slange og høgg som ein orm.

23:33  Då skal augo dine sjå rare syner, og hjarta ditt talar tull og tøv.

23:34  Du vert som låg du i havsens djup, eller låg i toppen av mastri.

23:35  «Dei slo meg, men det gjorde ’kje vondt, dei banka meg, men eg kjende det ikkje. Når skal eg vakna? Eg vil få tak i endå meir.»

Chapter 24

24:1  Misunn ikkje vonde menneskje, og hav ikkje hug til å vera med deim.

24:2  For hjarta deira tenkjer på vald, og um ulukka talar lipporne deira.

24:3  Med visdom byggjer ein hus, og med vit grunngfester ein det,

24:4  og med kunnskap fær ein romi fulle av alle slag dyre og gilde ting.

24:5  Ein vis mann er sterk, og ein kunnig er veldug i kraft.

24:6  Klok styring skal du bruka når du fører krig, hev du mange rådvise menn gjeng det godt.

24:7  Visdom heng for høgt for fåmingen, i porten let han ikkje upp sin munn.

24:8  Den som tenkjer på å gjere vondt, honom kallar me ein fuling.

24:9  Synd er dårskaps råd, og spottaren er ei gruv for folk.

24:10  Misser du modet når trengsla kjem, då er di kraft for trong.

24:11  Berga deim som dei fører til dauden, og dei som vinglar til rettarstaden, haldt deim att!

24:12  Um du segjer: «Me visste det ikkje, ser du,» tru ikkje han som veg hjarto, skynar det, og han som agtar på sjæli di, veit det, og han løner mannen etter hans gjerning?

24:13  Et honning, son min, for den er god, og sjølvrunnen honning er søt for din gom.

24:14  Lær sameleis visdom for sjæli di! Finn du honom, so hev du ei framtid, og di von skal ikkje verta til inkjes.

24:15  Lur ikkje, du gudlause, på rettferdig manns bustad, legg ikkje heimen hans i øyde!

24:16  For sju gonger dett den rettferdige og stend upp att, men dei gudlause stuper når ulukka kjem.

24:17  Når din fiend’ fell, so gled deg ikkje, og når han stupar, fegnast ei ditt hjarta!

24:18  Elles vil Herren sjå det og mislika det og venda frå honom vreiden sin.

24:19  Harmast ei yver illgjerdsmenner, misunn ikkje dei gudlause!

24:20  For den vonde hev ingi framtid; lampa åt gudlause sloknar.

24:21  Ottast Herren, son min, og kongen! Gakk ikkje i lag med upprørsmenner!

24:22  For brått kjem ulukka yver deim, og kven veit når åri deira fær ein usæl ende?

24:23  Desse ordi er og av vismenner. Det er ikkje godt når ein gjer mannemun i domen.

24:24  Den som segjer til den skuldige: «Du er uskuldig.» Honom vil folkeslag banna og folk forbanna;

24:25  men deim som refsar han, gjeng det vel, og velsigning av godt kjem yver deim.

24:26  Ein kyss på lipporne er det når einkvan gjev det rette svaret.

24:27  Fullfør yrket ditt ute, og gjer det ferdigt for deg på marki! Sidan kann du byggja deg hus

24:28  ver ikkje vitne mot næsten din utan grunn, for du vil vel ’kje svika med lipporne dine?

24:29  Seg ikkje: «Som han hev gjort med meg, so vil eg gjera med han. Eg vil løna mannen etter hans gjerning.»

24:30  Eg gjekk framum ein lat manns mark, og vinhagen til eit vitlaust menneskje,

24:31  og sjå, han var vaksen full av tistlar, grunnen var yvergrodd med netlor, og steingarden kringom var riven ned.

24:32  Og eg skygnde på det og agta på det, eg såg det, og denne lærdomen tok eg:

24:33  «Endå litt soving, endå litt blunding, endå litt kvild med henderne i kross!

24:34  So kjem armodi di som ein farande fant, og naudi som skjoldvæpna mann.»

Chapter 25

25:1  Dette er og ordtøke av Salomo, og mennerne åt Hizkia, kongen i Juda, hev samla deim.

25:2  Guds æra er å dylja ei sak, og kongars æra å granska ei sak.

25:3  Himmel-høgd og jord-dypt og konge-hjarto kann ingen granska ut.

25:4  Burt med slagget or sylvet! So fær gullsmeden ei skål av det.

25:5  Burt med gudlaus mann frå kongen! So vert hans kongsstol fast ved rettferd.

25:6  Briska deg ikkje for kongen, og stell deg ikkje på storfolks plass.

25:7  For betre er at dei segjer med deg: «Stig her upp!» Enn at du vert nedflutt for augo på fyrsten. Kva so augo dine hev set.

25:8  Ver ikkje for snar til å reisa sak; for kva vil du gjera til slutt, når motparten gjer deg til skammar?

25:9  Før di sak med grannen din, men ber ikkje ut ein annan manns løyndom,

25:10  For elles vil den som høyrer det, skjella deg ut, og du vil alltid få låkt ord på deg.

25:11  Som eple av gull i skåler av sylv er eit ord som ein talar i rette tid.

25:12  Som ein gullring i øyra og sylgja av gull er ein vismann som refser for høyrande øyra.

25:13  Som svalande snø ein skurdonne-dag er ein tru bodberar for deim som sender han, han kveikjer sjæli åt herren sin.

25:14  Som skyer og vind utan regn er ein mann som kyter av gåvor han ikkje gjev.

25:15  Tolmod fær domaren yvertald, og den linne tunga bryt bein.

25:16  Finn du honning, so et det du treng, so du ikkje vert ovmett og spyr han ut.

25:17  Set sjeldan din fot i huset åt grannen, so han ikkje vert leid deg og hatar deg.

25:18  Hamar og sverd og kvasse pil er den som vitnar falskt mot sin næste.

25:19  Som roti tonn og ustød fot, so er lit til utru mann på trengselsdagen.

25:20  Som kastar du klædi ein frostdag, som eddik på natron, so er den som syng visor for sorgfullt hjarta.

25:21  Er din fiend’ svolten, gjev honom mat, er han tyrst, so gjev honom drikka.

25:22  For då hopar du gloande kol på hovudet hans, og Herren skal løna deg att for det.

25:23  Nordanvind føder regn, og ei kviskrande tunga sure andlit.

25:24  Betre å bu i ei krå på taket enn ha sams hus med trættekjær kvinna.

25:25  Som friske vatnet for den trøytte, so er god tidend frå eit land langt burte.

25:26  Som gruggi kjelda og ein utskjemd brunn, so er rettferdig mann som vinglar medan gudlaus ser det.

25:27  Eta for mykje honning er ikkje godt, men å granska det vandaste er ei æra.

25:28  Som ein by med murarne brotne og burte er mannen som ikkje kann styra sin hug.

Chapter 26

26:1  Som snø um sumaren og regn i skurden, so høver ikkje æra for ein dåre.

26:2  Som sporven flaksar burt og svala flyg, so råkar ikkje grunnlaus forbanning.

26:3  Svipa til hesten, taum til asnet, og ris til ryggen på dårar.

26:4  Svar ikkje dåren etter hans dårskap, so du ei skal verta lik han, du og!

26:5  Svara dåren etter hans dårskap, so han ei skal tykkja han sjølv er vis!

26:6  Føterne høgg han av seg, og vald fær han drikka, han som sender bod med ein dåre.

26:7  Visne heng vanfør manns føter, so og ordtak i munnen på dårar

26:8  som å binda ein stein i slyngja, soleis er det å gjeva ein dåre æra.

26:9  Som klungergrein i handi på drukken mann, so er ordtak i munnen på dårar.

26:10  Som ein skyttar som sårar alle, so er den som leiger dåren og kvar som fer framum.

26:11  Som hund som snur seg til si eigi spya, so er ein dåre som kjem att til narreskapen sin.

26:12  Ser du ein mann som tykkjer sjølv at han er vis, då er det større von for dåren enn for honom.

26:13  Letingen segjer: «D’er villdyr på vegen, ei løva i gatorne.»

26:14  Døri snur seg på gjengi, og letingen snur seg i sengi.

26:15  Stikk den late si hand i fatet, han evast med å ta ho upp til munnen att.

26:16  Letingen tykkjest visare vera enn sju som gjev vituge svar.

26:17  Han triv i øyro på framumfarande hund, han som ryk upp i sinne for trætta som ikkje kjem han ved.

26:18  Som ein galen som skyt med brennende pilar - drepande skot -

26:19  so er ein mann som svik sin næste og segjer: «Eg gjorde det berre på gaman.»

26:20  Når veden tryt, so sloknar elden, er baktalar burte, stoggar striden.

26:21  Som kol vert til gløder og ved til eld, so kveikjer kranglaren kiv.

26:22  Baktalar-ord er som lostemat, dei glid so godt ned i livet.

26:23  Som sylv-glasering på skålbrot er brennande lippor når hjarta er vondt.

26:24  Med lipporne skaper ein uven seg til, men inni seg gøymer han svik.

26:25  Gjer han seg blidmælt, tru honom ei, for sju slag styggedom bur i hans hjarta.

26:26  Hatet dyl seg i svik, men lyt syna sin vondskap i folkemugen.

26:27  Den som grev ei grav, skal stupa nedi, den som velter ein stein, skal få han yver seg att.

26:28  Den falske tunga hatar deim som ho hev krasa, og den sleipe munnen fører til fall.

Chapter 27

27:1  Rosa deg ikkje av morgondagen, for du veit ikkje kva ein dag ber i fang.

27:2  Lat ein annan rosa deg; ikkje din eigen munn, ein framand og ei dine eigne lippor!

27:3  Stein er tung, og sand veg mykje, men tyngre enn båe er dåreharm.

27:4  Sinne er fælslegt, og vreide ein flaum, men kven kann standa seg mot åbryskap?

27:5  Betre er openberrleg refsing enn kjærleik som held seg duld.

27:6  Trugne er slag av venehand, og mange er uvens kyssar.

27:7  Den mette trakkar på honning, men den svoltne tykkjer alt beiskt er søtt.

27:8  Som ein fugl som rømer frå reiret sitt, er ein mann som rømer frå heimen sin.

27:9  Olje og røykjelse hjarta gled, og søte venar-ord frå rådvis sjæl.

27:10  Slepp ikkje frå deg venen din og far din’s ven, so du lyt heim til bror din når du er i naud! Ein granne nær attmed er betre enn ein bror langt burte.

27:11  Vert vis, min son, og gled mitt hjarta, so eg kann svara den som spottar meg!

27:12  Den kloke ser fåren, gøymer seg; fåmingar renner fram og lyt bøta for det.

27:13  Tak klædi hans, for han hev borga for ein annan, og panta honom for ei framand kvinna!

27:14  Den som høgmælt signar sin ven um morgonen tidleg, han skal få det tilrekna som ei forbanning.

27:15  Si-drop frå taket ein regndag og ei trættekjær kvinna likjest kvarandre.

27:16  Den som held på henne, held på vind, og handi hans triv i olje.

27:17  Jarn sliper jarn, og den eine mannen sliper den andre.

27:18  Den som agtar fiketreet sitt, fær eta frukti av det, den som tek vare på sin herre, skal få æra.

27:19  Som andlit seg speglar mot andlit i vatnet, so menneskjehjarta mot menneskje.

27:20  Helheim og avgrunn vert ikkje mette, og menneskjeaugo vert ikkje mette.

27:21  Diglen røyner sylvet og omnen gullet, og ein mann vert røynd av sin ros.

27:22  Um du støyte uvitingen i mortelen med støytaren i hop med gryn, so vilde ikkje vitløysa vika ifrå han.

27:23  God greide lyt du hava på koss sauerne dine ser ut, og agta vel på buskapen din!

27:24  For velstand varer ikkje æveleg, og ikkje ei kruna frå ætt til ætt.

27:25  Men er høyet burte og håi kjem att, og fjellgras vert sanka i hop,

27:26  då hev du lamb til klæde, og bukkar til å kjøpa deg åker for,

27:27  og geitemjølk nok til mat for deg, til mat for huset ditt og til livsupphald for gjentorne dine.

Chapter 28

28:1  Dei gudlause flyr um ingen deim elter, dei rettferdige er som ungløva trygge.

28:2  Syndar eit land, fær det mange herrar, men hev folket mykje vit, varer retten lenge.

28:3  Ein fatig herre som trykkjer dei arme, er eit regn som herjar og ikkje gjev brød.

28:4  Dei som gjeng ifrå lovi, prisar dei gudlause, men dei som held lovi, harmast på deim.

28:5  Vonde folk skynar ikkje kva rett er, men dei som søkjer Herren, skynar alt.

28:6  Betre er ein fatigmann som ferdast lytelaust, enn ein rikmann som er rang og gjeng tvo vegar.

28:7  Den som agtar på rettleiding, er ein vitug son, men den som hev lag med øydarar, fører skam yver far sin.

28:8  Den som aukar si eiga med renta og oker, han sankar åt den som er god mot dei arme.

28:9  Um ein vil venda øyra burt og ikkje høyra lovi, er jamvel bøni hans ein styggedom.

28:10  Den som villar ærlegt folk inn på ein vond veg, han skal stupa i si eigi grav, men dei lytelause skal erva det som godt er.

28:11  Ein rikmann tykkjer han er vis, men ein fatigmann med vit granskar honom ut.

28:12  Held dei rettferdige høgtid, stend det herleg til, men når gudlause kjem seg upp, lyt ein leita etter folk.

28:13  Den som dyl misgjerningarne sine, hev ikkje lukka med seg, men den som sannar deim og vender seg ifrå deim, han finn miskunn.

28:14  Sæl den mannen som alltid ottast, men den som gjer hjarta sitt hardt, han fell i ulukka.

28:15  Burande løva og ein grådig bjørn er gudlaus hovding yver fatigt folk.

28:16  Du hovding fatig på vit og rik på vald! Dei som hatar urett vinning, skal liva lenge.

28:17  Ein mann med blodskuld yver seg er på flugt alt til gravi, ingen må hjelpa honom.

28:18  Den som ferdast lytelaust, vert frelst, men den range tvivegs-farar fell på den eine.

28:19  Den som dyrkar si jord, fær nøgdi av brød, men den som fer etter fåfengt, fær nøgdi av armod.

28:20  Ein trufast mann fær rik velsigning, men den som renner etter rikdom, vert ei urefst.

28:21  Det er ’kje godt når ein gjer mannemun, men mang ein mann vert brotsmann for ein brødbit.

28:22  I bråhast vil den ovundsjuke verta rik, og han veit ’kje at vanråd vil koma på han.

28:23  Den som refser ein mann, vinn seg takk til slutt meir enn den som smeikjer med tunga si.

28:24  Den som plundrar far sin og mor si og segjer: «Det er ikkje synd,» han er øydelands lagsbror.

28:25  Den vinnekjære valdar trætta, men den som lit på Herren, fær kveikjing.

28:26  Den som lit på vitet sitt, han er ein dåre, men den som vandrar i visdom, vert frelst.

28:27  Den som gjev den fatige, vantar inkje, men den som let att augo, fær mykje banning yver seg.

28:28  Når gudlause kjem seg upp, då gøymer folk seg, men når dei gjeng til grunns, då aukar dei rettferdige.

Chapter 29

29:1  Ein mann som etter mykje refsing endå er ein stivnakke, vil brått verta broten ulækjeleg sund.

29:2  Når rettferdige aukar i tal, då gled seg folket, men når gudlaus mann kjem til styre, sukkar folket.

29:3  Den som elskar visdom, gled sin far, men den som gjeng i lag med skjøkjor, øyder eiga si.

29:4  Ein konge held landet sitt uppe med rett, men ein skattekrevjar legg det i øyde.

29:5  Ein mann som smeikjer for næsten sin, breider ut eit net for føterne hans.

29:6  Ein vond manns misgjerd er snara for honom, men rettferdig mann fegnast og gled seg.

29:7  Den rettferdige syter for stakarens sak, den gudlause hev ikkje greida på noko.

29:8  Spottarar øser upp ein by, men vismenner stiller vreiden.

29:9  Når vismann fører sak mot dåren, vert dåren sinna og lær, og kann ’kje vera still.

29:10  Dei blodfuse hatar ein skuldlaus mann, og stend dei ærlege etter livet.

29:11  Alt sitt sinne slepper dåren ut, men vismannen døyver det til slutt.

29:12  Agtar ein hovding på lygneord, er alle hans tenarar nidingar.

29:13  Fatigmann og valdsmann råkast, Herren gjev deim båe augneljos.

29:14  Ein konge som dømer småfolk rett, hans kongsstol stend æveleg fast.

29:15  Ris og age gjev visdom, men ein agelaus gut fører skam yver mor si.

29:16  Når dei gudlause aukar, so aukar syndi, men dei rettferdige skal sjå med lyst på deira fall.

29:17  Aga son din, so vil han vera deg til hugnad og gjeva lostemat til sjæli di.

29:18  Utan profetsyn vert folket vilt, men sæl er den som held lovi.

29:19  Med ord let trælen seg ikkje tukta, for han skynar deim vel, men bryr seg ’kje um deim.

29:20  Ser du ein mann som er snar til å tala, dåren gjev større von enn han.

29:21  Kjæler du trælen upp frå hans ungdom, vil han vanvyrda deg til slutt.

29:22  Sinna mann valdar trætta, og brålyndt mann gjer mang ei misgjerd.

29:23  Mannsens ovmod fører til fall, men den audmjuke vinn seg æra.

29:24  Den som helar med tjuven, hatar sitt liv, han høyrer dei tek han i eid, men gjev ingi vitring.

29:25  Manne-rædsla legg snaror, men den som lit på Herren, vert berga.

29:26  Mange vil te seg fram for ein styrar, men frå Herren fær kvar mann sin rett.

29:27  Ein styggedom for rettferdige er ein urettferdig mann, og ein styggedom for den gudlause er den som fer ærleg fram.

Chapter 30

30:1  Ord av Agur, son åt Jake, profetordet. Mannen segjer so til Itiel, til Itiel og Ukal:

30:2  For fåvis er eg til å heita mann, og ikkje hev eg manne-vit.

30:3  Visdom hev eg ikkje lært, til kunnskap um den Heilage.

30:4  Kven hev stige upp til himmelen og stige ned? Kven hev samla vinden inn i nevarne? Kven hev bunde vatnet i eit klædeplagg? Kven hev alle enderne av jordi sett? Kva heiter han, kva heiter son hans - um du veit det?

30:5  Alt Guds ord er skirt, han er ein skjold for deim som flyr til honom.

30:6  Legg ikkje noko til hans ord, elles lyt han refsa deg, og du stend der ein ljugar.

30:7  Tvo ting hev eg bede deg um, neitta meg deim ikkje, fyrr eg døyr:

30:8  Lat fals og lygn vera langt frå meg! Gjev meg ikkje armod og ikkje rikdom! Lat meg få eta mitt tiletla brød!

30:9  Elles kunde eg neitta deg når eg var mett, og segja: «Kven er Herren?» Eller um eg vart fatig, kunde eg stela, ja, forgripa meg på min Guds namn.

30:10  Baktala ei ein tenar for hans herre, elles vil han banna deg, og du få bøta.

30:11  Ei ætt som bannar far sin og ikkje signar mor si,

30:12  ei ætt som tykkjer ho er rein, endå ho ei hev tvætta av sitt eige skarn,

30:13  ei ætt - kor stolte augo hev ho ikkje, og kor ho lyfter augneloki!

30:14  ei ætt som heve sverd til tenner og jakslar reint som knivar, so ho et armingar or landet og fatige or folkesamfund.

30:15  Blodiglen hev tvo døtter: Gjev! Gjev! Tri finst det som aldri vert mette, fire som ei segjer: «Nok!»

30:16  Helheim og barnlaust moderfang, jordi som aldri vert mett av vatn, og elden som ei segjer: «Nok!»

30:17  Eit auga som spottar far og vanvyrder lydnad mot mor, det skal bekkje-ramnarne hakka ut og ørnungar eta upp.

30:18  Tri ting er meg for underlege, og fire finst som eg ikkje skynar:

30:19  Ørns veg på himmelen, orms veg på berget, skips veg på havet og manns veg til møy.

30:20  Soleis ber utru kona seg åt: Ho et og turkar seg um munnen og segjer: «Eg hev ikkje gjort noko vondt.»

30:21  Under tri skjelv jordi, under fire kann ho ’kje herda:

30:22  under trælen når han vert konge, og dåren når han fær eta seg mett,

30:23  under attergløyma når ho vert gift, og trælkvinna når ho erver si frua.

30:24  Fire finst det som er små på jordi, og endå hev dei fenge visdom stor:

30:25  Mauren er ’kje noko sterkt folk, og endå lagar han sin mat um sumaren.

30:26  Fjellgrevlingarne er ’kje noko veldugt folk, og endå byggjer dei seg hus i berget.

30:27  Grashopparne hev ingen konge, og endå fær dei alle ut i fylking.

30:28  Fjorføtla kann du ta med henderne, og endå bur ho inni kongeslott.

30:29  Tri finst det som stig med staute stig, og fire hev ei fager gonga:

30:30  Løva ei kjempa millom dyri, og som ikkje snur seg for nokon,

30:31  hesten mjå um midja, eller bukken, og ein konge med leidingheren.

30:32  Gjer du deg stor, anten narr eller klårtenkt, so legg handi på munnen!

30:33  For trykk på mjølk gjev smør, og trykk på nase gjev blod, og trykk på vreide gjev strid.

Chapter 31

31:1  Ord av kong Lemuel, profetord som mor hans prenta inn i honom:

31:2  Kva skal eg segja, son min, ja kva, du mitt livs son, ja kva, du min lovnads-son?

31:3  Gjev ikkje kvende di kraft, og far ikkje vegar som tynar kongar!

31:4  Ei sømer det seg, Lemuel, for kongar, ei kongar sømer det seg å drikka vin, og ei for hovdingar å spyrja etter rusdrykk.

31:5  For drikk han, vil han gløyma kva som lov er, og venda retten fyre alle arminger.

31:6  Lat han få rusdrykk som er åt å gå til grunns, og han få vin som gjeng med sorg i sjæli.

31:7  At han kann drikka og si armod gløyma, og ikkje lenger minnast møda si.

31:8  Lat upp din munn for mållaus mann, for alle deira sak som gjeng mot undergang!

31:9  Lat upp din munn og rettvist døm, lat armingen og fatigmannen få sin rett!

31:10  Ei dugande kona, kven finn vel ei slik? Høgre stend ho i pris enn perlor.

31:11  Mannsens hjarta lit på henne, og vinning vantar ikkje.

31:12  Ho gjer honom godt og inkje vondt alle sine livedagar.

31:13  Ho syter for ull og lin, og henderne strævar med hugnad.

31:14  Ho er som kaupmanna-skip, langt burtantil fær ho si føda.

31:15  Og uppe er ho i otta, og gjev sin huslyd mat og etlar åt ternone ut.

31:16  Ho stilar på ein åker og fær han, for det ho med henderne tener ho plantar ein vingard.

31:17  Kraft ho bind seg til belte um livet og gjer sine armar sterke.

31:18  Ho merkar at hushaldet hennar gjeng godt, då sloknar ’kje lampa hennar um natti.

31:19  Ho retter henderne ut etter rokken, og fingrarne tek til teinen.

31:20  Ho opnar handi for armingen, retter ho ut til fatigmannen.

31:21  Ei ræddast ho snø for huset sitt, for alt hennar hus er klædt i skarlaks-ty.

31:22  Ho gjer seg tæpe og klær seg i finaste lin og purpur.

31:23  Hennar mann er kjend i portarne, der han sit til tings med dei fremste i landet.

31:24  Linskjortor gjer ho og sel, og belte gjev ho til kramkaren.

31:25  Kraft og vyrdnad er klædnaden hennar, og ho lær åt dagen som kjem.

31:26  Ho let upp munnen med visdom, mild upplæring ho gjev med si tunga.

31:27  Koss det gjeng i huset agtar ho på, og ei et ho brød i letingskap.

31:28  Fram stig hennar søner og prisar ho sæl, og mannen syng henne lov:

31:29  «Mange kvende stod høgt i dugleik, men du gjeng yver deim alle.»

31:30  Vænleik er fals og fagerskap fåfengd; ei kona som ottast Herren, skal prisast.

31:31  Lat ho få det ho vann med henderne sine, og pris i portarne av sine verk.